Τα κάλαντα που συνοδεύουν το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Φώτα, τραγουδιώνται την παραμονή ή και ανήμερα πάντοντε από παιδιά.
Είναι ευκτήρια δημοτικά τραγούδια που χάνονται στο βάθος των χριστιανικών χρόνων στο βυζάντιο σε γλώσσα δημοτική και αρχαΐζουσα μικτή, όπως είναι η ελληνική γλώσσα των βυζαντινών και των νεότερων χρόνων. Περιγράφουν σαν παραμύθι την ιστορία της Γέννησης του Χριστού, του Αγίου Βασιλείου και της Βάπτισης και διανθίζονται από πολλές ευχές ευημερίας, υγείας, αγάπης για όλους κι ιδίως για το σπίτι που επισκέπτονται οι καλαντιστές.
Χαρακτηριστικός είναι ο πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα με τα παραδοσιακά κάλαντα που ψάλλονται νύχτα ή ξημέρωμα όπως συνηθιζόταν στα παλαιότερα χρόνια στην ύπαιθρο. Αφού επέστρεφαν από τον μόχθο της ημέρα, ετοιμάζονταν για τη μεγάλη γιορτή και τα παιδιά από πόρτα σε πόρτα καλούσαν τις οικογένειες με το τραγούδι τους.
Το έθιμο των καλάντων είναι αρχαίο υπογραμμίζοντας έτσι την ανάγκη των ανθρώπων να χαρούν, να συνεγερθούν στα νοήματα νάματα της γιορτής και να βιώσουν τη συναντίληψη μέσα από τη συγκίνηση που μόνο η τέχνη μπορεί να εγείρει.
Ο άμεσος πρόγονος των καλάντων -από όπου προέρχεται και το όνομά τους- είναι τα τραγούδια των παιδιών κάθε πρωτομηνιά [οι καλένδες, calendae] στη ρωμαική εποχή. Τριγύριζαν με στεφάνια στολισμένα με καρπούς και τραγουδούσαν ευχές για τον μήνα κι ιδίως για τον πρώτο μήνα του έτους, την πρωτοχρονιά που με το νέο ρωμαικό ημερολόγιο ήταν η 1 Ιανουαρίου.
Και στην αρχαία Ελλάδα στην πρωτοχρονιά τους που ήταν Σεπτέμβριο Οκτώβριο τα παιδιά πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι με κλαδιά ελιάς, την ειρισιώνη, στεφανωμένα με νήματα λευκά και κόκκινα και φορτωμένα καρπούς και τραγουδούσαν ευχές για τη νέα χρονιά, για καλή σοδειά, για υγεία και ευτυχία.
Επίσης, την ίδια περίπου εποχή με τα δικά μας Χριστούγεννα ξεκινούσαν τα Ανθεστήρια, οι γιορτές του Διονύσου, και τα παιδιά με ένα ομοίωμα καραβιού τραγουδούσαν ευχές... Από τις γιορτές αυτές του Διόνυσου πιθανόν κατάγονται κι έθιμα χορού και τραγουδιού από μασκοφόρους ενήλικες όπως οι Μωμόγεροι της Φλώρινας και τα Ραγκουσάρια της Καστοριάς με τις φωτιές, αφού στόχο έχουν το μοίρασμα ευχών και την έναρξη της νέας χρονιάς με ενότητα
Είναι εντυπωσιακό πώς έχουν επιβιώσει στην Ελλάδα οι στολισμοί και του δέντρου και του καραβιού...
Κοινό τους στοιχείο και τα φιλέματα ή τα χρήματα που συγκέντρωναν οι παρέες των παιδιών διαχρονικά...
Μπορείτε να διαβάσετε ενδιαφέροντα στοιχεία για την διαμόρφωσή τους στο Βυζάντιο στην ιστοσελίδα constantinoupoli
και να δείτε αλλά και να ακούσετε τις παραλλαγές των στίχων τους σε όλη την Ελλάδα
Βασιλική Φυτώκα