Αριστουργήματα της ελληνικής οικοτεχνίας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Βυζαντινές γλάστρες με λουλούδια και δελφίνια της Κνωσού, κρόκοι, γαρίφαλα, κυκλάμινα και πεταλούδες, δελφίνια και Κένταυροι, πουλιά και λιοντάρια, νησιώτικα κρινάκια και παγόνια και ο βασιλιάς των πουλιών, κατά τον Αριστοφάνη στους «Όρνιθες», ο τσαλαπετεινός∙ αριστουργήματα της ελληνικής οικοτεχνίας που δίνουν χρώμα και μια εικόνα εντελώς διαφορετική από τη συνηθισμένη των πωλητηρίων των μουσείων σε εορταστικές περιόδους. Χαλιά και κεντήματα στην είσοδο υποδέχονται τον επισκέπτη που δεν μπορεί παρά να θαυμάσει ένα χαλί με τον Τρίτωνα της Ρόδου κρεμασμένο στον τοίχο, δίπλα σε ένα άλλο με το παιδί και το δελφίνι, ένα χαλί με σχέδιο που έδωσε ο Γιάννης Μόραλης και χαλιά με σχέδια που είχε προσφέρει ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας για να αντιγραφούν και να κεντηθούν από τα επιδέξια χέρια των γυναικών της Οικοτεχνίας.

Αριστουργήματα τεχνικής και φαντασίας, με το καθένα από αυτά να σημαίνει ώρες κόπου, επιμέλειας και επιμονής, τα 6.000 κομμάτια που φτάνουν εδώ, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, θα πωληθούν στο κοινό, με τα έσοδα να πηγαίνουν στο ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης) που έμεινε ανενεργό από το 2011, όταν έκλεισε αιφνίδια.

Με μότο «Η ελληνική ψυχή σε όλα τα σπίτια του κόσμου», τα προϊόντα της Οικοτεχνίας, που περιλαμβάνουν χαλιά, κεντητά χαλιά, κιλίμια, κεντήματα και ταπισερί, περιήλθαν στο ΕΚΚΑ και είναι σήμερα διαθέσιμα προς πώληση

Η Οικοτεχνία, δραστηριότητα που λειτούργησαν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας και το Ινστιτούτο Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης από το 1950 ως και τη δεκαετία του 1990, άλλαξε πολλά ονόματα μέσα από διάφορους κρατικούς οργανισμούς. Ήταν ένα ευρύτατο πρόγραμμα κατάρτισης και επαγγελματικής απασχόλησης γυναικών στη χειροποίητη ταπητουργία και κιλιμοποιία, στην υφαντική και την κεντητική τέχνη. Στο απόγειό της, στο πρόγραμμα απασχολούνταν 5.000 ελεύθερες οικοτέχνιδες, ενώ λειτουργούσαν 67 σχολές, εμπορικά καταστήματα και σημεία πώλησης σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και Κέρκυρα. Με μότο «Η ελληνική ψυχή σε όλα τα σπίτια του κόσμου», τα προϊόντα της Οικοτεχνίας, που περιλαμβάνουν χαλιά, κεντητά χαλιά, κιλίμια, κεντήματα και ταπισερί, περιήλθαν στο ΕΚΚΑ και είναι σήμερα διαθέσιμα προς πώληση, εκτός από τα πρωτότυπα σχέδια, τα οποία θα διατηρηθούν για πολιτιστικούς σκοπούς από το ΕΚΚΑ ή άλλους φορείς και μουσεία, με στόχο την προβολή των παραδοσιακών τεχνικών ως στοιχείο της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ο επισκέπτης δεν μπορεί παρά να θαυμάσει ένα χαλί με τον Τρίτωνα της Ρόδου κρεμασμένο στον τοίχο. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Παρέχοντας αργαλειούς, νήματα, σχέδια, τεχνική βοήθεια, ποιοτικό έλεγχο της παραγωγικής διαδικασίας και διοχετεύοντας τα προϊόντα στο εμπόριο, η Οικοτεχνία προσέφερε απασχόληση σε σημαντικό αριθμό ανέργων ή εποχιακά απασχολούμενων γυναικών. Δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς, βλέποντας τα έργα τέχνης που έφτιαξαν αυτές οι γυναίκες με ταλέντο και γνώση, τον κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της Οικοτεχνίας, που όχι μόνο προωθούσε τα ελληνικά προϊόντα αλλά και κατάρτιζε τις γυναίκες, δημιουργώντας πολλές φορές το μοναδικό εισόδημα σε ένα σπίτι ή ένα συμπληρωματικό εισόδημα κρίσιμο για τον οικογενειακό προϋπολογισμό, αλλά και περιόριζε την αστυφιλία με την παραμονή του αγροτικού πληθυσμού στην επαρχία.

Όσο για τα μοτίβα, μόνο θαυμασμό μπορούν να προκαλέσουν, όχι μόνο για τη δεξιοτεχνία με την οποία έγιναν αλλά και για τη σημασία τους. Ενώ κοιτάζουμε κεντήματα στα οποία απεικονίζονται αρχαίες τοιχογραφίες, περίτεχνα μωσαϊκά, βυζαντινά ψηφιδωτά, ευαγγέλια και χρυσόβουλα του Αγίου Όρους και ποδιές παραδοσιακών στολών, η Τίνα Δασκαλαντωνάκη μού διηγείται μια ιστορία που κράτησε τεσσεράμισι χρόνια, μέχρι να φτάσουν στο πωλητήριο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης τα χειροτεχνήματα αυτά.

Αριστουργήματα της ελληνικής οικοτεχνίας που δίνουν χρώμα και μια εικόνα εντελώς διαφορετική από τη συνηθισμένη των πωλητηρίων των μουσείων σε εορταστικές περιόδους. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Το παιδί και το δελφίνι, ένα χαλί με σχέδιο που έδωσε ο Γιάννης Μόραλης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Λεπτομέρεια από χαλί της Οικοτεχνίας που πωλείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

«Η Δόμνα Μιχαηλίδου, που ήταν τότε υπουργός Εργασίας, είπε στη Μαρέβα Γκραμπόφσκι για μια αποθήκη του ΕΚΚΑ με τα έργα αυτά κοντά στην Ιερά Οδό. Όταν πήγαμε να δούμε τι υπάρχει, ήταν σαν να μπαίνουμε σε ένα παραμύθι με χιλιάδες, εκατομμύρια σκόρους, τόνους μαλλιού, χαρτιά και σχέδια και, κάτω από όλα αυτά, θαυμάσια τεχνουργήματα. Ξαφνικά είδα όλη αυτή την ιστορία να ζωντανεύει μπροστά μου, τις γυναίκες που κεντούσαν και η μια έφερνε την άλλη σε αυτή την υπόθεση, και φαντάστηκα την ιστορία καθεμιάς. Ρωτήσαμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε και αρχικά μας είπαν ότι δεν γίνεται τίποτα. Έτσι, ξεκίνησε ένα ταξίδι πολύ αργά αλλά σταθερά, και μετά από λίγους μήνες πήραμε ένα μέιλ που έλεγε ότι ενδιαφέρει τον Οργανισμό να πουληθούν αυτά τα πράγματα. Υπήρχε η βούληση, αλλά οι διαδικασίες έπρεπε να γίνουν σωστά και ήταν χρονοβόρες.

ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Ο Γκάρι Ιντιάνα δεν μένει πια εδώ
Γκάρι Ιντιάνα (1950-2024): Ένας queer ήρωας του νεοϋορκέζικου underground
Ένα σπίτι που μας προτρέπει να ζήσουμε στο max/ Ένα σπίτι που φοράει με χιούμορ τον μαξιμαλισμό του
«Ο μινιμαλισμός είναι πλήξη»
Η Ρούλα Αντωνίου άφησε τις πόλεις για την Καλλονή, ένα μικρό χωριό στα Τζουμέρκα, εκεί που η ψυχή ανασαίνει ελεύθερα.
«Στα Τζουμέρκα η ψυχή ανασαίνει ελεύθερα»
»Από αυτή την υπόθεση εμείς δεν μπορούμε να βγάλουμε χρήματα, είναι περιουσία του Δημοσίου και εκεί πάνε τα έσοδα. Έφεραν έναν πραγματογνώμονα να ορίσει τις τιμές και, όπως βλέπετε, είναι χαμηλές: ένα κεντητό χειροποίητο μαξιλάρι έχει 20 ευρώ και ένα χειροποίητο χαλί έχει τιμή πολύ πιο κάτω από ένα αντίστοιχο μηχανής. Εμάς μας ενδιέφερε να μη χαθεί όλος αυτός ο κόπος των γυναικών και ήταν σημαντικό να τα φέρουμε στο φως, σαν να φέρνουμε μαζί και τις ιστορίες τους. Βρήκαμε έναν παλιό πωλητή, τον κύριο Παναγιώτη, που μας είπε ιστορίες για όλα αυτά τα προϊόντα που σταμάτησαν απότομα να πωλούνται και να παράγονται όταν έκλεισε ο Οργανισμός το 2011. Επίσης, μας είπε ότι η οδηγία που είχαν αυτές οι γυναίκες ήταν η παραγωγή τους να είναι αψεγάδιαστη για να μπορούν να πάνε στα πωλητήρια, κάτι που μπορεί να δει κάποιος και εδώ, σήμερα που έρχονται σιγά-σιγά όλα αυτά τα κομμάτια».

Με μάλλινες, λινές και βαμβακερές κλωστές, τα κεντητά και τα χαλιά δεν διασώζουν μόνο την ελληνική παράδοση, αλλά προωθούν το γνήσιο ελληνικό σχέδιο. Κάθε βελονιά τους μοιάζει με ευχή ή προσευχή και δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα σχέδια περιέχουν έναν βαθύ συμβολισμό, ως φυλαχτά για την καλή τύχη, τη νεότητα ή τη γονιμότητα, τη γαλήνη και την προστασία των σπιτιών που θα τα φιλοξενήσουν.

Μερικά από τα 6.000 κομμάτια που πωλούνται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Παρέχοντας αργαλειούς, νήματα, σχέδια, τεχνική βοήθεια, ποιοτικό έλεγχο της παραγωγικής διαδικασίας και διοχετεύοντας τα προϊόντα στο εμπόριο, η Οικοτεχνία προσέφερε απασχόληση σε σημαντικό αριθμό ανέργων ή εποχιακά απασχολούμενων γυναικών. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Η προβολή των παραδοσιακών τεχνικών είναι στοιχείο της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Με μάλλινες, λινές και βαμβακερές κλωστές, τα κεντητά και τα χαλιά δεν διασώζουν μόνο την ελληνική παράδοση, αλλά προωθούν το γνήσιο ελληνικό σχέδιο. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν

Τα μοτίβα, μόνο θαυμασμό μπορούν να προκαλέσουν. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν