Στέφανος Τραχανάς: Τεχνητή Νοημοσύνη και δημιουργικοί άνθρωποι

Η ανάγκη για δηµιουργικούς ανθρώπους –αυτούς που µπορούν να σκέφτονται έξω από το “κουτί”– όχι µόνο δεν θα εκλείψει στην αναδυόµενη νέα εποχή της ΤΝ, αλλά µάλλον θα αυξηθεί. Και προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν τα εκπαιδευτικά συστήµατα όλου του κόσµου, να καλλιεργούν το ανοιχτό µυαλό και τη δηµιουργική σκέψη και όχι την παθητική εκµάθηση πληροφοριών, τις οποίες το ChatGPT µάς προσφέρει πλέον σε µηδενικό χρόνο».

Ο κορυφαίος Έλληνας κβαντικός φυσικός, συγγραφέας επιστηµονικών συγγραµµάτων, ιδρυτικό µέλος των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης και εµπνευστής των διαδικτυακών Πανεπιστηµιακών µαθηµάτων του «Mathesis», Στέφανος Τραχανάς, µιλάει στις «∆ιαδροµές» µε αφορµή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου µε τίτλο «Ο βοµβιστής και ο στρατηγός – Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση 1900-2025», και την παρουσία του στα Χανιά, σήµερα, Σάββατο, το απόγευµα στις 18:00 στο Πνευµατικό Κέντρο Χανίων, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τον εορτασµό των φυσικών επιστηµών που διοργανώνει το Εργαστηριακό Κέντρο Φυσικών Επιστηµών Χανίων.

Μία συζήτηση όπου, µεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στις δυνατότητες αξιοποίησης της επιστήµης που παραπέµπουν σε «δίκοπο µαχαίρι», τις σύγχρονες απειλές των «ψευδοεπιστηµονικών απόψεων και θεωριών µε επιστηµονικοφανές περιτύλιγµα», αλλά στην ανάγκη για δηµιουργικά µυαλά, που είναι επιτακτικότερη στην εποχή της Τεχνητής Νοηµοσύνης και των νέων µεγάλων επιστηµονικών επαναστάσεων που θα έρθουν τα επόµενα χρόνια…

Από την εποχή της ελληνικής επιστηµονικής επανάστασης –ας πούµε από την εποχή του Αρχιµήδη– η επιστήµη (και η οµογάλακτη αδερφή της, η τεχνολογία) ήταν πάντα ένα δίκοπο µαχαίρι. Μπορούσε να χρησιµοποιηθεί τόσο για «τα µέγιστα καλά» όσο και για τα «µέγιστα κακά», όπως θα το έλεγαν οι πρόγονοί µας. Και κανείς δεν θα µας απαλλάξει ποτέ –ως πολίτες και ως κοινωνία– από την ευθύνη να κάνουµε επιλογές και να είµαστε υπεύθυνοι γι’ αυτές. Θεωρώ όµως άδικο να χρεώνουµε στην επιστήµη όλα µας τα δεινά κι όχι στις µισαλλόδοξες ιδέες –µε θρησκευτικό ή εγκόσµιο ένδυµα– οι οποίες βρίσκονται πίσω από το κύµα του αυταρχισµού που τόσο ανησυχητικά φουσκώνει στις µέρες µας.

Η ιδέα της επιστηµονικής εκλαΐκευσης ως «έκπτωσης» είναι πλέον µια ξεπερασµένη ιδέα. Απόδειξη η µεγάλη άνθηση του βιβλίου εκλαϊκευµένης επιστήµης τις τελευταίες δεκαετίες. Οπότε, το πρόβληµα σήµερα είναι διαφορετικό. Είναι η ευρεία διάδοση ψευδοεπιστηµονικών απόψεων και θεωριών µε επιστηµονικοφανές περιτύλιγµα. Τυπικό παράδειγµα ένας ωκεανός από αγυρτείες που εµφανίζονται ως εναλλακτική ιατρική και φέρουν τον προσδιορισµό «κβαντικός»: κβαντική ιατρική, κβαντική ευεξία, κβαντικές µέθοδοι… αδυνατίσµατος, κβαντική ψυχανάλυση, κβαντική αυτοΐαση (ακόµα κι από τον καρκίνο!) κ.λπ., κ.λπ. Κι όλα αυτά πασπαλισµένα µε µπόλικο ανατολικό µυστικισµό µε όλες τις µαγγανείες και τις «εναλλακτικές» πρακτικές του. Και βέβαια, µε τα κάθε λογής «εναλλακτικά» µαντζούνια που πάνε µαζί τους. Μια τεράστια πολυεθνική επιχείρηση µε ετήσιο τζίρο µόνο στις ΗΠΑ 486 δισ.(!) ευρώ, σύµφωνα µε πρόσφατο δηµοσίευµα των Τάιµς της Νέας Υόρκης! Και πλέον, µε υπουργό Υγείας της δοκιµαζόµενης αυτής χώρας τον πιο διάσηµο αντιεµβολιαστή και συνωµοσιολόγο Ρόµπερτ Κένεντι, τον νεότερο∙ τον αχθοφόρο ενός µεγάλου ονόµατος! Νοµίζω ότι η ευρεία διάδοση ψευδοεπιστηµονικών θεωριών είναι το µεγάλο πρόβληµα των ηµερών µας –ένα µεγάλο πρόβληµα δηµόσιας υγείας, εκτός των άλλων– και προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθεί το ενδιαφέρον της επιστηµονικής κοινότητας, αν θέλει να είναι χρήσιµη στην κοινωνία. Τουλάχιστον για τους πολίτες που δεν θέλουν να πέφτουν θύµατα επιτηδείων, θέλω να πω πολύ καθαρά ότι και µόνο η χρήση του επιθέτου κβαντικός µπροστά σε διάφορα «γιατροσόφια» ή ιατρικές ειδικότητες είναι ασφαλές διαγνωστικό απάτης!

Η Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ) είναι ήδη πολύ πιο αποτελεσµατική από µας στο να διαχειρίζεται και να αναλύει τεράστιους όγκους δεδοµένων, όµως οι θεµελιώδεις επιστηµονικές ανακαλύψεις που έκαναν άνθρωποι σαν τον Αϊνστάιν και τον Μπορ – αυτοί είναι ο Βοµβιστής και ο Στρατηγός στον τίτλο του βιβλίου µου– δεν µπορούν να συναχθούν ποτέ από τα υπάρχοντα δεδοµένα, γιατί το καινούργιο είναι πάντα σε πλήρη ρήξη µε την ισχύουσα φυσική θεωρία και δεν προκύπτει απ’ αυτήν µε κανενός είδους λογική συνεπαγωγή. Το «τεχνητό µυαλό», που έχει «ταϊστεί» µόνο µε την υπάρχουσα γνώση, δεν µπορεί να «φανταστεί» κάτι ξένο προς τον εαυτό του. Καµιά τεχνητή νοηµοσύνη δεν θα ανακάλυπτε ποτέ την κβαντοµηχανική ή τη θεωρία της σχετικότητας. Και σίγουρα, δεν είναι αυτή που θα πραγµατοποιήσει την επόµενη επιστηµονική επανάσταση, η οποία αχνοφαίνεται στον ορίζοντα ύστερα από την επίµονη αποτυχία µας να «παντρέψουµε» την κβαντοµηχανική µε τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Όχι λοιπόν, η ανάγκη για δηµιουργικούς ανθρώπους –αυτούς που µπορούν να σκέφτονται έξω από το «κουτί»– όχι µόνο δεν θα εκλείψει στην αναδυόµενη νέα εποχή της ΤΝ, αλλά µάλλον θα αυξηθεί. Και προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν τα εκπαιδευτικά συστήµατα όλου του κόσµου να καλλιεργούν το ανοιχτό µυαλό και τη δηµιουργική σκέψη και όχι την παθητική εκµάθηση πληροφοριών, τις οποίες το ChatGPT µάς προσφέρει πλέον σε µηδενικό χρόνο.

Σκέφτηκα ότι ζούµε ξανά «µέρες Βαϊµάρης», δηλαδή τα όσα συνέβησαν στη µεσοπολεµική Γερµανία µε την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Όµως, η ιστορία σπανίως επαναλαµβάνεται. Οι δηµοκρατικοί θεσµοί σήµερα –παρά τη διάβρωση που έχουν υποστεί από πολλές πλευρές, κατά τα τελευταία χρόνια– είναι αρκετά ισχυροί για να υποχωρήσουν τόσο εύκολα στην επίθεση των θαυµαστών του πουτινισµού στις δυτικές δηµοκρατίες. Όµως, η εχθρότητα προς την επιστήµη και την πνευµατική στάση που αυτή καλλιεργεί απέναντι στα πολιτικά πράγµατα –ότι στη δηµοκρατική πολιτεία δεν υπάρχουν «ιερές αλήθειες» που εξαιρούνται από την υποχρέωση να υποβάλλονται σε εµπειρικό έλεγχο– δεν έχει εχθρούς µόνο στο στρατόπεδο των τραµπιστών όπου γης. Συναντάται σε όλα τα ολοκληρωτικά συστήµατα σκέψης – στις κάθε είδους «εκκλησίες». Το συνειδητοποίησα αυτό –και µάλιστα πολύ οδυνηρά– όταν έγραφα το προηγούµενο βιβλίο µου, µε τον τίτλο «Ο Κύκλος: Επιστήµη και ∆ηµοκρατία σε ανήσυχους καιρούς».

Το δικαίωµα στο λάθος, όπως πολύ εύστοχα το λέτε, είναι πράγµατι το θεµελιώδες δικαίωµα του επιστήµονα, χωρίς το οποίο ελεύθερη έρευνα δεν υπάρχει. Και για όλη την περίοδο µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο µέχρι σήµερα –την πιο µακρά περίοδο ειρήνης και ευηµερίας στη νεότερη ιστορία– οι συνθήκες ελεύθερης έρευνας υπήρχαν σε όλα τα πανεπιστήµια και τα ερευνητικά κέντρα του δυτικού κόσµου, και αυτός βεβαίως είναι ο λόγος που όλες οι µεγάλες επιστηµονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις σ’ αυτήν την περιοχή του κόσµου έλαβαν χώρα. Κι αυτή η επιστηµονική πρόοδος είναι που εξασφάλισε την οικονοµική και πνευµατική ηγεµονία του δυτικού κόσµου αλλά και την ποιότητα ζωής των πολιτών του. Παρά την ισχύ του χρήµατος λοιπόν, οι δυτικές κοινωνίες –τουλάχιστον µέχρι πρόσφατα– αποδείχτηκαν πολύ εξυπνότερες από άλλες στο να καταλάβουν ότι η ελεύθερη έρευνα είναι ασύγκριτα πιο αποτελεσµατική από την αυστηρά εστιασµένη σε οικονοµικούς στόχους. ∆ιερωτώµαι όµως αν συνεχίσουν να είναι το ίδιο έξυπνες, αν η σηµερινή στροφή προς τον αυταρχισµό αποδειχθεί κάτι περισσότερο από µια παρένθεση.

Θα του έλεγα αυτό που υπαινίχθηκα και λίγο πριν: ότι µέρες µεγάλης επιστήµης βρίσκονται µπροστά µας ότι ζούµε µάλλον σε µια προεπαναστατική περίοδο, όπως εκείνη των αρχών του περασµένου αιώνα που οδήγησε στη θεωρία της σχετικότητας και την κβαντοµηχανική, η οποία όχι µόνο εξήγησε τον κόσµο µας –από τη µεγάλη έκρηξη έως την ανάδυση της ζωής σ’ έναν κατάλληλο πλανήτη– αλλά και τον άλλαξε (µέσω της τεχνολογίας) όσο τίποτε άλλο στην ανθρώπινη ιστορία µέχρι τώρα. Κι αυτός, βεβαίως, είναι ο λόγος που ο ΟΗΕ ανακήρυξε το 2025 ως το διεθνές έτος κβαντικής επιστήµης και τεχνολογίας, τιµώντας έτσι τα 100 χρόνια από την κοµβική εκείνη στιγµή που ο 23χρονος τότε Χάιζενµπεργκ έκανε την κρίσιµη ανακάλυψη, η οποία οδήγησε ταχύτατα στην κβαντοµηχανική που σήµερα γνωρίζουµε και διδάσκεται πλέον και στο ελληνικό Λύκειο. Θα έλεγα λοιπόν στο νέο αυτό παιδί ότι «πιτσιρικάδες» –δηλαδή γύρω στα 25 τους– ήταν πάντα εκείνοι που έκαναν τις µεγάλες επιστηµονικές ανακαλύψεις, κι έναν «πιτσιρικά» περιµένει και σήµερα η θεµελιώδης φυσική µήπως και λύσει εκείνο τον καταραµένο γρίφο της κβαντικής βαρύτητας –δηλαδή το πάντρεµα της κβαντοµηχανικής µε τη γενική θεωρία της σχετικότητας– τον οποίο η «ένδοξη γερουσία» του κλάδου απέτυχε παταγωδώς να λύσει. Ενώ και η θεµελιώδης τεχνολογία έχει µεγάλες µέρες µπροστά της, µε την επανάσταση των κβαντικών υπολογιστών να είναι σε πλήρη εξέλιξη. Θα ήθελα πολύ να είµαι στη θέση αυτού του παιδιού κι όχι µόνο λόγω της νεότητάς του!

Πηγή:  Ενα άρθρο του Δημήτρη Μαριδάκη https://www.haniotika-nea.gr/