10 Μουσεία, 4 πόλεις της Ελλάδας, 1 κοινό όραμα

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Hichem Merouche ©OffStream 2023

10 Μουσεία, 4 πόλεις της Ελλάδας, 1 κοινό όραμα: Η Τέχνη και οι συλλογές των μουσείων να γίνουν περισσότερο συμπεριληπτικές σε άτομα με αναπηρία με έναν πολύ ιδιαίτερο και ξεχωριστό τρόπο. 

Μπορούμε να βρούμε έναν τρόπο να χαρούμε όλοι την Τέχνη; Τι γίνεται με ένα άτομο με οπτική αναπηρία; Ή ένα κωφό άτομο; Μήπως ήρθε η ώρα να ανακαλύψουμε τρόπους που κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής θα δίνει χώρο σε όλους τους ανθρώπους – τυφλά και βλέποντα άτομα, αλλά και Κ(κ)ωφά και βαρήκοα άτομα;

Η Off Stream μαζί με 10 μουσεία της Ελλάδας, σας προσκαλούν να συναντηθούμε γύρω από ένα επιλεγμένο έργο τέχνης για να ανακαλύψουμε τα χαρακτηριστικά του και να συνθέσουμε συλλογικά, την δημιουργική ακουστική περιγραφή του. Η κάθε δράση κοινού, διάρκειας 75 λεπτών, απευθύνεται ισότιμα σε ενήλικα άτομα με και χωρίς αναπηρία, παρέχοντας διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα και απτικά βοηθήματα.

Χριστίνα και Στέλα, είναι πολύ ευχάριστο που ένα τόσο σημαντικό για την προσβασιμότητα πρότζεκτ ξεκινά από την Θεσσαλονίκη! Πώς ήταν οι επαφές με τα μουσεία της Ελλάδας;

Παρόλο που η Off Stream ξεκίνησε από την Θεσσαλονίκη δεν περιορίζεται γεωγραφικά μόνο εκεί. Από την έναρξη της λειτουργίας της, συνεργαστήκαμε με μουσεία της περιφέρειας και της Αθήνας και δεδομένου ότι σε κάθε πόλη συνεργαζόμαστε με άτομα από την περιοχή καθ΄όλη τη διάρκεια του κάθε έργου, σκεφτήκαμε ότι θα θέλαμε να ανοίξουμε την πρακτική μας σε περισσότερους φορείς και σε μεγαλύτερο κοινό, ώστε να πετύχουμε μεγαλύτερη διάχυση και ακόλουθα να συμβάλλουμε σε μια σταδιακή αλλαγή στάσεων. Έτσι, προσεγγίσαμε μουσεία σύγχρονης τέχνης απ’ όλη την Ελλάδα και η αλήθεια είναι ότι η ανταπόκριση που είχαμε ήταν εξαιρετικά θετική.

Τα μουσεία αγκάλιασαν την ιδέα μας και συνέβαλαν καταλυτικά στην πραγματοποίηση αυτής της ιδέας σε πράξη. Η πρόθεσή μας ήταν να δημιουργήσουμε μια συλλογή από καθολικά προσβάσιμες καρτ ποστάλ που θα αναδεικνύουν την ποικιλία της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας στην Ελλάδα. Έτσι, στα Σημεία Συνάντησης εντάσσονται τέσσερα μουσεία από την Θεσσαλονίκη (MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης), τέσσερα μουσεία από την Αθήνα (MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή) και δύο μουσεία από την περιφέρεια το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης» και τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα.

Πόσο μακριά πιστεύετε πως έχουμε φτάσει σε σχέση με μερικά χρόνια πριν αλλά και πόσο απέχουμε από όσα γίνονται στον υπόλοιπο κόσμο, σε σχέση πάντα με την προσβασιμότητα και την συμπερίληψη;

Σίγουρα έχουμε κάνει βήματα ως προς την προσβασιμότητα αλλά και τη συμπερίληψη ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε ως χώρα για να φτάσουμε σε ένα επίπεδο όπου θα μιλάμε για ουσιαστική και καθολική προσβασιμότητα και ένταξη. Ενώ βλέπουμε πρωτοβουλίες που φέρνουν μια νότα αισιοδοξίας, συχνά η επικαιρότητα μας διαψεύδει και μας προσγειώνει απότομα στην πραγματικότητα.

Η αλήθεια είναι ότι σε επίπεδο οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών υπάρχουν πολλές και αξιόλογες πρωτοβουλίες μικρότερης κλίμακας που έχουν επιδείξει πολύ σημαντικό έργο πάνω σε αυτό το θέμα καθώς επίσης και πολλά άτομα που μέσω των social media κάνουν τεράστια προσπάθεια να ευαισθητοποιήσουν και να αλλάξουν τα στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με την αναπηρία. Παράλληλα, παρατηρούμε ότι όλο και περισσότεροι πολιτιστικοί -και όχι μόνο- φορείς ενδιαφέρονται να εντάξουν ή να διευρύνουν την προσβασιμότητα και την συμπερίληψη ανάπηρων ατόμων στο περιεχόμενό τους. Όλα αυτά μας κάνουν λίγο πιο αισιόδοξες για το μέλλον σε σχέση με την διεύρυνση και την υιοθέτηση καλών πρακτικών για την συμπερίληψη και την ενίσχυση της προσβασιμότητας.

Έχετε κάποιες έντονες αναμνήσεις για όσα έχετε ζήσει ως τώρα;

Αυτή τη στιγμή που μιλάμε έχουμε ήδη πραγματοποιήσει τις 4 πρώτες δράσεις των Σημείων Συνάντησης και κάθε μια τους κρατά μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη θέση στο μυαλό μας. Για εμάς αυτό το πρότζεκτ ήταν ένα στοίχημα και μια πρόκληση όταν το ξεκινούσαμε καθώς σχεδιάζαμε δράσεις κοινού οι οποίες θα απευθύνονταν ισότιμα σε τυφλά και βλέποντα άτομα, εντάσσοντας για πρώτη φορα Κ(κ)ωφά και βαρήκοα άτομα. Μια πολύ έντονη ανάμνηση λοιπόν ήταν όταν σε ένα από τα σημεία συνάντησης, ολοκληρώνοντας την δράση και διαβάζοντας την δημιουργική ακουστική περιγραφή που μόλις είχε συνθέσει η ομάδα για το έργο τέχνης, κάποια άτομα συγκινήθηκαν -και μεις μαζί. Σε ένα άλλο σημείο συνάντησης μια συμμετέχουσα με Κ(κ)ώφωση είπε ότι χάρηκε πολύ για τη συμμετοχή της στην δράση τόσο γιατί ήρθε σε ουσιαστική επαφή με ένα έργο τέχνης, ανταλλάσσοντας απόψεις και σκέψεις με όλα τα συμμετέχοντα άτομα, αλλά κυρίως γιατί πρώτη φορά ήρθε σε επικοινωνία με τυφλά άτομα και κατανόησε τις ανάγκες τους και τον τρόπο που μπορεί να επικοινωνήσει μαζί τους. Αυτή λοιπόν η μετατόπιση στο τρόπο σκέψης είναι και αυτό που προσπαθούμε να πετύχουμε μέσα από τα πρότζεκτ που σχεδιάζουμε.

Τι είναι αυτό που σας είχε πρωτοκάνει εντύπωση όταν ξεκινήσατε αυτά τα ιδιαίτερα πρότζεκτ; 

Αυτό που μας έκανε στην αρχή εντύπωση και παρατηρούμε ότι συμβαίνει στους περισσότερους ανθρώπους όταν για πρώτη φορά συμμετέχουν σε μια συμπεριληπτική δράση ή έρχονται σε επαφή με μια συμπεριληπτική εφαρμογή, είναι πόσο περισσότερο εμπλουτίζεται η εμπειρία τους. Για παράδειγμα, το να μπορέσει κάποιο άτομο να εξερευνήσει με την αφή ένα έργο τέχνης ή την απτική αναπαράστασή του, μπορεί να του δώσει τόσα περισσότερα ερεθίσματα για το έργο αυτό και να μετατρέψει την επίσκεψη στο μουσείο σε μια ξεχωριστή εμπειρία. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι οι συμπεριληπτικές προσεγγίσεις έχουν οφέλη για όλα τα άτομα. Δεν διαχωρίζουν, αλλά συμπεριλαμβάνουν.

Πόσο εύκολο είναι να κάνουμε την Τέχνη δημοκρατική, για όλους;

Για εμάς είναι απλά θέμα θέλησης! Και για να εξηγήσουμε τι εννοούμε με αυτό, αν υπάρχει πραγματική θέληση από μεριάς φορέων αλλά και δημιουργών ο πολιτισμός και η τέχνη να γίνουν πιο προσιτά, περισσότερο συμπεριληπτικά και να απευθύνονται ισότιμα σε όλα τα άτομα, τότε το να βρούμε τρόπους να γίνει αυτό δεν είναι κάτι αδύνατο ή φοβερά δύσκολο. Μόλις η αντιμετώπιση και η νοοτροπία μας σε σχέση με θέματα ένταξης, εκπροσώπησης και συμπερίληψης αλλάζει, τότε ήδη είμαστε σε καλό δρόμο για την υιοθέτηση πρακτικών που συμβάλλουν στο να γίνει η τέχνη περισσότερο ανοιχτή και δημοκρατική.

Λίγα λόγια για τα «Σημεία Συνάντησης»

Τα Σημεία Συνάντησης είναι ένα project της Off Stream που υλοποιείται σε συνεργασία με 10 μουσεία της Ελλάδας υπό την αιγίδα και την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και με την ευγενική χορηγία της Ophthalmica Ινστιτούτο Οφθαλμολογίας & Μικροχειρουργικής. Οι δράσεις στο μουσείο του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή και στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Πινακοθήκη ‘Κωνσταντίνος Ξενάκης’ υλοποιούνται στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης», που συγχρηματοδοτείται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα, το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, το Costas M. Lemos Foundation, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού έργου ΚΙΚΠΕ, το The Hellenic Initiative Canada, το Ίδρυμα Αθηνάς Ι. Μαρτίνου και το Ίδρυμα Μποδοσάκη.