Η συμβολή της ελληνικής γλώσσας στην αγγλική και στη διεθνή επιστημονική ορολογία.

ην σημερινή εποχή που η Αγγλική έχει εισβάλει σε όλες τις γλώσσες του κόσμου και είναι η γλώσσα των επικοινωνιών, ποια είναι η θέση και η αξία της Ελληνικής; Πρόκειται για μία γλώσσα μικρή και περιθωριακή, όπως την χαρακτηρίζουν ορισμένοι ή για κάτι περισσότερο;

Εντός Ελλάδος οι απόψεις για τη συμβολή της Ελληνικής στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών διίσταντο. Η μία άποψη υποστήριζε ότι το ευρωπαϊκό λεξιλόγιο βρίθει ελληνικών λέξεων, ενώ η άλλη, ότι η συμβολή της είναι μηδαμινή. Και οι δύο απόψεις εκφράζονταν από καθ’ ύλην αρμοδίους, η επιχειρηματολογία των οποίων εξαντλείτο σε κάποια παραδείγματα, τονίζοντας την αποκλειστική αρμοδιότητά τους για το θέμα, χωρίς, όμως, να έχουν ασχοληθεί με αυτό ή να παραπέμπουν σε κάποια εργασία γι’αυτό.

Οι αρνητικές θέσεις για την αξία της Ελληνικής παρουσιάσθηκαν κατά καιρούς με περιτύλιγμα “προοδευτικότητας”, η οποία άλλοτε αφορούσε την κατάργηση της ορθογραφίας (η οποία καταργούσε ουσιαστικά την ετυμολογία), άλλοτε την καθιέρωση της Αγγλικής ως ισότιμης στη χρήση της Ελληνικής εντός Ελλάδος, και άλλοτε την αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου από το λατινικό (σαν ένδειξη του “ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού” μας).

Οποιαδήποτε αναφορά για τη συμβολή της Ελληνικής, όσο τεκμηριωμένη και αν ήταν, χαρακτηριζόταν ως ιδεοληψία. αδιαφορώντας για τη διαχρονική πορεία της, η οποία δεν μπορεί να ενταχθεί σε εφήμερους δογματισμούς.

Ταυτόχρονα, ένα τυπολατρικό σύστημα διδασκαλίας και αποστήθισης των πολλών κανόνων γραμματικής της γλώσσας μας, χωρίς να εξηγείται το γιατί (η λογική) που υπάρχει πίσω από αυτούς, καθώς και η υποβάθμιση της σημασίας της ετυμολογίας των λέξεων, έχουν οδηγήσει ένα τμήμα των Ελλήνων να αισθάνεται δυσφορία για την γλώσσα του.

Έχει καλλιεργηθεί η εντύπωση ότι πρόκειται για μία γλώσσα, η οποία στη σημερινή εποχή δεν προσφέρει σχεδόν τίποτε, και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην εξέλιξή μας, με το να αναγκαζόμαστε να αφιερώνουμε πολύτιμο χρόνο στην εκμάθηση άχρηστων πραγμάτων. Χρόνο, τον οποίον θα μπορούσαμε να τον επενδύσουμε σε πιο ωφέλιμες δραστηριότητες. Έτσι, ορισμένοι προσπαθούν να κρατήσουν αποστάσεις από αυτήν, υιοθετώντας αδικαιολόγητους ξενισμούς, σε μία προσπάθεια “αναβάθμισής” τους, αγνοώντας την πραγματικότητα: ότι η χρήση ελληνικών λέξεων από έναν ξένο, αποτελεί δείγμα καλλιέργειας και μόρφωσης.

Ωστόσο, τα άτομα που αισθάνονται αυτή την δυσφορία, όταν μεταβούν στο εξωτερικό για σπουδές ή μετεκπαίδευση, τότε συνειδητοποιούν τη βοήθεια που τους παρέχει η γλώσσα αυτή. Ιδιαιτέρως, στην εκμάθηση της ορολογίας του κλάδου τους και το συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτουν έναντι των άλλων συναδέλφων τους. Αυτό που για οποιονδήποτε ξένο αποτελεί έναν από τους δυσκολότερους τομείς, γιατί πρέπει να μάθει και να εξοικειωθεί με έναν σημαντικό αριθμό ελληνικών λέξεων (των πληθυντικών τους κ.λπ.), για τον Έλληνα είναι ο ευκολότερος. Τότε συνειδητοποιούν την αξία της μητρικής τους γλώσσας, και τότε συντελείται μέσα τους η μεγάλη μεταστροφή: η δυσφορία μετατρέπεται σε αγάπη, θαυμασμό και περηφάνια. Αυτά που διδάχθηκαν με έναν αποβλακωτικό τρόπο αποστήθισης, τα ξαναδιαβάζουν προσεγγίζοντάς τα από μία άλλη σκοπιά, αυτή της ετυμολογίας.

Τα ετυμολογικά λεξικά της Αγγλικής καταγράφουν την ελληνική προέλευση χιλιάδων λέξεών τους. Υπάρχουν αρκετές ανακρίβειες υπερτονισμού της Λατινικής σε έγκυρα λεξικά με ιστορία πολλών δεκαετιών, σε πληθώρα συγγραμματων της Αγγλικής Φιλολογίας και Γλωσσολογίας και σε εγκυκλοπαίδειες. Καταγράφουν ως λατινικές, λέξεις, όπως το evangelium, butter, bishop, monk, ή το ήπαρ – hepar γενική hepatis, ο φάρυγξ – pharynx γενική pharyngis (π.χ. στο λεξικό ιατρικής ορολογίας Stedman, το οποίο εκδίδεται από το 1911), κ. α.

Σημαντικό τμήμα των ξένων επιστημόνων γνωρίζουν σε γενικές γραμμές και ανγνωρίζουν τη συμμετοχή της Ελληνικής στην ορολογία του κλάδου τους. Αυτό, όμως, περιορίζεται στον κλαδο του καθενός. Σφαιρική εικόνα της επίδρασης αυτής δεν υπήρχε.

Τα ελληνικά συγγράμματα για την ιστορία της Ελληνικής καταγράφουν ακόμη και τις ασήμαντες επιδράσεις που έχει δεχθεί η Ελληνική από ξένες γλώσσες. Αποσιωπούν, όμως, ή αναφέρουν ελάχιστα στοιχεία για την προσφορά της στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών.

Από την άλλη, οι ελάχιστες εργασίες που υπήρχαν για την παρουσία των διαφόρων γλωσσών στην Αγγλική, εμφάνιζαν τη συμβολή της Ελληνικής περιορισμένη. Η εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων δεν ήταν δυνατή, γιατί βασιζόταν δειγματοληπτικά σε περιορισμένο αριθμό λέξεων. Εξαίρεση έδειχνε να αποτελεί η εργασία The Greek Element in English (Το Ελληνικό Στοιχείο στην Αγγλική) του John Smock, την οποία αναζητούσα επί πολλές δεκαετίες, δεν μπορούσα, όμως, να βρω. Όταν το 2008 κατάφερα να την αποκτήσω μέσω της Amazon, αποδείχθηκε πράγματι σημαντική. Γι’αυτήν, αναφέρομαι στο τέλος.

Προκειμένου να πληροφορηθεί κανείς την συμβολή της Ελληνικής στις άλλες γλώσσες, θα πρέπει να προστρέξει κυρίως σε ξένα συγγράμματα, όπως την Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας του Francisco Adrados, που εκθειάζει την επίδρασή της στις ευρωπαϊκές γλώσσες, ή σε ορισμένα έγκυρα λέξικά όπως το εγκυκλοπαιδικό Webster, το οποίο στη σελ. VII της Εισαγωγής του αναφέρει: “Η κλασσική γλώσσα της Ελλάδος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές της καθημερινής ομιλίας μας”.

Σε αντίθεση προς τις θέσεις ότι “η συμβολή της Ελληνικής είναι μηδαμινή“, λίγους μήνες μετά την έκδοση της εργασίας μου Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας (τον Ιανουάριο του 2001), ο καθηγητής Γλωσσολογίας και συγγραφέας της Εγκυκλοπαίδειας της Αγγλικής του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ David Crystal, σε σχετικό άρθρο του στο περιοδικό Omnibus, με τίτλο “English as a Classical Language” (“Η Αγγλική ως Κλασσική Γλώσσα“), έγραφε ότι “και η Αγγλική πρέπει να θεωρείται κλασσική, αφού τα δύο τρίτα των λέξεών της προέρχονται από την Ελληνική και τη Λατινική”. Ο Crystal με το άρθρο του αυτό προσπαθούσε να αναβαθμίσει την αξία της Αγγλικης, έμμεσα, όμως αναγνώριζε την ουσιαστική επίδρασή της από την Ελληνική.

Παρά ταύτα, η υποβάθμιση της Ελληνικής είναι εδραιωμένη σε τέτοια έκταση και βάθος χρόνου, που οποιαδήποτε αντίθετη θέση ξενίζει, αποτελεί παραφωνία και τείνει να φαντάζει γραφική. Η αποκατάσταση της αλήθειας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την παράθεση συγκεκριμένων και αδιάσειστων στοιχείων.

Παρακάμπτοντας τις αοριστολογίες περί “πολλών” ή “λίγων” λέξεων, που δεν συνιστούν επιστημονικές τοποθετήσεις αλλά θυμίζουν οπωροπωλείο, θα παραθέσω ορισμένα στοιχεία, τα οποία με την απολυτότητα των αριθμών προσδίδουν σφαιρικά την ακριβή εικόνα της συμβολής της Ελληνικής.

Το σύνολο των λέξεων που έχουν υιοθετηθεί από την Ελληνική ανέρχεται σε 27.000 πρωτογενείς λέξεις (24.469 λέξεις και 2.500 από τη Μυθολογία και κύρια ονόματα).

Με βάση τις 27.000 αυτές λέξεις η Αγγλική και η Διεθνής Επιστημονική Ορολογία έχουν δημιουργήσει εκατοντάδες χιλιάδες άλλες λέξεις και όρους. Πιο συγκεκριμένα:

α) Στα γενικά λεξικά της Αγγλικής ο αριθμός των ελληνικών λέξεων κυμαίνεται από 5.000 έως 8.500 λέξεις που αντιστοιχούν στο 15-21 % του συνόλου των λέξεών τους, ανάλογα με το επίπεδο του λεξικού που επιλέγεται για εξέταση. Όσο καλύτερο είναι το λεξικό, τόσο υψηλότερη είναι και η συμμετοχή της Ελληνικής.

β) Στο πληρέστερο, σήμερα, αμερικανικό λεξικό, το Merriam-Webster (εκδιδόμενο από το 1828), η ελληνική συμμετοχή είναι 42.914 λέξεις, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό 25,73 %. Το λεξικό της Οξφόρδης (The Oxford English Dictionary) περιλαμβάνει 44.767. Το New Standard Dictionary, το οποίο καλύπτει και ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της επιστημονικής ορολογίας, περιλαμβάνει 65.800 ελληνικές λέξεις. Για να εκτιμηθεί η συμμετοχή των 42.914 ελληνικών λέξεων στο Webster, αξίζει να αναφερθεί ότι στο ίδιο λεξικό περιλαμβάνονται 57 λέξεις από την Τουρκική και 34 λέξεις από όλες τις Σλαβικές γλώσσες.

γ) Στην Ιατρική ορολογία, στην έκδοση του 2012 του έγκυρου λεξικού Dorland (εκδιδόμενο από το 1901), σε σύνολο 41.578 λέξεων, η ελληνικη συμμετοχή ανέρχεται σε 20.852 λέξεις, αριθμός που αντιστοιχεί στο 50,15%. Στο εξίσου έγκυρο Stedman, στην έκδοση του 1999, σε σύνολο 34.285 λέξεων, η ελληνική συμμετοχή ανέρχεται σε 17.542 λέξεις, αριθμός που αντιστοιχεί στο 51,16%. Περιλαμβάνοντας και τις λέξεις που υπάρχουν και στα άλλα ιατρικά λεξικά (Black, Gould, Οξφόρδης κ.λπ.), καθώς και τους όρους των συναφών κλάδων (Βιολογίας, Βιοχημείας, Φαρμακολογίας, Ψυχολογίας, Οδοντιατρικής και Κτηνιατρικής), σε σύνολο 60.067 λέξεων, η ελληνική συμμετοχή ανέρχεται σε 41.345, που αντιστοιχούν στο 69%. Αν προσθέσουμε και τις λέξεις που κατά το ήμισυ είναι ελληνικές, ως προς το πρώτο ή το δεύτερο συνθετικό τους, τότε το ποσοστό ανέρχεται σε 80 %.

δ) Στην Επιστημονική και Τεχνική Ορολογία, βάσει του λεξικού Scientific and Technical Terms της McGraw-Hill, η ελληνική συμμετοχή είναι 11.366 λέξεις, που αντιστοιχούν σε 44,6 %.

ε) Στην Ονοματολογία των Ζώων, βάσει του Nomenclator Zoologicus, που αποτελεί την επίσημη Διιεθνή Επιστημονική Ονοματολογία των γενών όλων των κλάδων (ερπετών, θηλαστικών, πτηνών, εντόμων, ψαριών κ.λπ.), τα οποία έχουν ανακαλυφθεί μέχρι το 1994, δηλαδή 337.789 γένη, οι ελληνικές λέξεις ανέρχονται σε 195.779, που αντιστοιχούν στο 57,5 %. Αν και εδώ προσθέσουμε και τις λέξεις που κατά το ήμισυ είναι ελληνικές, ως προς το πρώτο ή το δεύτερο συνθετικό τους, τότε το ποσοστό ανέρχεται στο 73%.

στ) Στη Βοτανολογία, βάσει του Βοτανικού-Φυτολογικού λεξικού του Δ. Καββαδά, το ποσοστό ανέρχεται στο 58,9 %. Παρά την εκπληκτική αυτή συμμετοχή, η αδράνειά μας έχει επιτρέψει να καθιερωθεί διεθνώς και να επαναλαμβάνεται ανενδοίαστα και εντός Ελλάδος η άποψη ότι στη Ζωολογία και Βοτανολογία επικρατεί δήθεν η Λατινική Ορολογία.

Υπάρχει, βέβαια, και η άποψη της αδιαφορίας για τον σφετερισμό της ελληνικής γλωσσικής κληρονομιάς.

Η άποψη αυτή θα ήταν σεβαστή αν η φραστική διακήρυξη περνούσε και στην καθημερινότητα της ζωής των υποστηρικτών της. Αν μία τόσο γενναιόδωρη θέση συνοδευόταν, π.χ. με το να δίνουν στον γιό τους το όνομα του γείτονα, αντί του πατέρα τους.

Το σύνολο των λέξεων στους τέσσερις αυτούς κλάδους (Ιατρικής, Τεχνικής Ορολογίας, Ζωολογίας και Βοτανολογίας), ανέρχεται σε 414.378 λέξεις, με ελληνική συμμετοχή 234.866 λέξεων και ποσοστό 56,68 %. Από αυτές, στις εργασίες μου:

α) Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας περιλαμβάνονται 135.000,

β) Οι Ελληνικές Λέξεις στην Αγγλική Γλώσσα περιλαμβάνονται 35.000,

γ) Αγγλοελληνικό Λεξικό Ιατρικής Ορολογίας 41.345.

Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινισθούν τα εξής:

1. Όλες οι λέξεις που έχουν καταγραφεί, είναι λέξεις που οι ίδιοι οι Άγγλοι και Αμερικανοί αναγνωρίζουν ως ελληνικής προέλευσης στα εγκυρότερα λεξικά τους, όπως τα Oxford English Dictionary (OED), Merriam-Webster, New Standard, American Heritage, Collins, Century, Dorland, κ.α. Προσωπικές ερμηνείες ετυμολογίας δεν έχουν δοθεί. Λέξεις οι οποίες ετυμολογύνται από ορισμένους ως ελληνικής προέλευσης, αυτό όμως δεν γίνεται ευρύτερα αποδεκτό, δεν περιελήφθησαν, όπως π.χ. call <καλώ, grass <γράστις, select <συλλέγω, shrink<συρρικνώνω, caterpillar <κάτω + έρπω, κ.α. Στην ετυμολογία που δίνουν τα λεξικά αυτά υπάρχουν ορισμένες διαφορές, οι κυριότερες από τις οποίες καταγράφονται, προτάσσοντας αυτή που θεωρώ εγκυρότερη. Η ετυμολογία πολλών λέξεων διασταυρώθηκε και με άλλα εξίσου έγκυρα βοηθήματα, εγκυκλοπαίδειες και συγγράμματα, προκειμένου να ελεγθεί η ακριβής ετυμολογία τους.
2. Ορισμένα λεξικά, πλην της Οξφόρδης και του New Standard, για έναν σημαντικό αριθμό λέξεων, σταματούν την ετυμολογία στη λατινική λέξη και δεν αναφέρουν αν η λέξη αυτή προήλθε από την Ελληνική, π.χ. η λέξη electric ετυμολογείται από το electrum, χωρίς να αναφέρεται ότι αυτό προήλθε από το ήλεκτρον = κεχριμπάρι. Στην ανάπτυξη των ριζών αναφέρουν συνήθως την ελληνική προέλευση. Ο αναγνώστης, όμως, θα πρέπει να υποψιάζεται ενδεχόμενο λάθος ή ημιτελή ετυμολογία και να ανατρέχει σε κάθε ρίζα προκειμένου να εντοπίσει την πραγματική προέλευσή της. Η ετυμολογία των λέξεων αυτών ελέγχθηκε και με λεξικά της Λατινικής, όπως αυτά των Lewis & Short, της Οξφόρδης και του Tucker, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η ελληνική τους προέλευση.
3. Για ορισμένες λέξεις, ιδιαιτέρως της Ζωολογίας, για να βρεθεί η ακριβής ετυμολογία, χρειάστηκε να μελετηθούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου ζώου (ή πτηνού κ.λπ.), ως προς την εμφάνιση, συμπεριφορά, τρόπο διατροφής, διαμονής ή κίνησής του, προκειμένου να αιτιολογηθεί το όνομα που δόθηκε.
4. Λέξεις της αρχαίας Ελληνικής που είχαν υιοθετηθεί από άλλες γλώσσες, π.χ. της Περσικής, όπως αγγαρεία, παράδεισος (angary, paradise) ή της Εβραϊκής όπως σατανάς (satan), δεν έχουν περιληφθεί.

Το βάθος της επίδρασης

Όλοι οι λαοί διαθέτουν το απαραίτητο λεξιλόγιο για την κάλυψη των βασικών αναγκών επικοινωνίας, διατροφής και διαμονής τους. Οι Εσκιμώοι, π.χ. για το χιόνι χρησιμοποιούν πολλές λέξεις για να προσδιορίσουν ακριβέστερα την επικινδυνότητα, τη χρήση του κ.λπ.

Όλες οι γλώσσες υιοθετούν λέξεις άλλων ομωνύμων τους για να καλύψουν τις ελλείψεις του λεξιλογίου τους. Αυτό είναι φυσιολογικό. Όλες οι γλώσσες, όμως, δεν έχουν υιοθετήσει ούτε έχουν προσφέρει τον ίδιο αριθμό λέξεων ούτε λέξεις της ίδιας αξιολογικής σημασίας.

Αντί του όρου δάνεια (loanwords), προτιμώ την χρήση του όρου υιοθετηθείσες λέξεις (adopted words). Δάνειο είναι κάτι που παίρνεις από κάποιον με την προοπτική να του το επιστρέψεις. Ο όρος αυτός έμμεσα ήθελε να υποδηλώσει τον προσωρινό χαρακτήρα των λέξεων που έχουν υιοθετηθεί. Όπως αποδεικνύεται, όμως, από τα παράγωγα που έχουν δημιουργηθεί (και τις ημερομηνίες εμφάνισής τους), όχι μόνο δεν παύουν να χρησιμοποιούνται, αλλά, αντίθετα, αξιοποιούνται ακόμη περισσότερο. Ενδεχόμενη διακοπή χρήσης τους θα δημιουργήσει προβλήματα στην επικοινωνία, ελλείψει υποκατάστατων. Για τον όρο αντιδάνειο προτιμώ τον όρο ελληνογενής (λέξη).

Άλλη αξιολογική σημασία έχουν οι λέξεις φαστφουντάδικο, ρημπάουντ, ντολμάς ή μπαξές και άλλη οι λέξεις ισονομία, δημοκρατία, μουσική, θέατρο, ενέργεια, σύστημα. Ο αριθμος των λέξεων μπορεί να καταμετρηθεί. Η αξιολογική σημασία τους είναι δύσκολο να βαθμολογηθεί. Τρία κριτήρια, όμως, μπορούν να βοηθήσουν στην αξιοόγησή τους:

α) το αντικείμενο, στο οποίο αναφέρονται και μπορεί να υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα, όπως τον πολιτισμό ή την επιστήμη,

β) η αντοχή τους στον χρόνο και

γ) η αξιοποίησή τους, με τον αριθμό των νέων όρων και παραγώγων που έχουν δημιουργηθεί.

Η συμβολή της Λατινικής στο λεξιλόγιο της καθομιλουμένης Αγγλικής είναι μεγαλύτερη από αυτή της Ελληνικής. Αυτό εξηγείται ιστορικά από την ρωμαϊκή κατάκτηση.

Η συμβολή της Ελληνικής υπήρξε αποφασιστική στο βασικό λεξιλόγιο των εννοιών του πολιτισμού και των επιστημών.

Την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού την διδασκόμαστε γενικά και κάπως αόριστα στο μάθημα της Ιστορίας. Η επίδραση αυτή μέσω της γλώσσας αποδεικνύεται με τον εξής συγκεκριμένο και αδιαμφισβήτητο τρόπο:

α) ποιό είναι το βασικό λεξιλόγιο των εννοιών του πολιτισμού και των επιστημών,

β) από ποιά γλώσσα προέρχονται οι λέξεις αυτές (ελέγχοντας την ελληνικότητά τους από τα λεξικά Liddell &Scott της Αρχαίας Ελληνικής και της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής περιόδου του Ε.Α. Σοφοκλή),

γ) πότε οι λέξεις αυτές εντάσσονται στην Αγγλική, από το λεξικό της Οξφόρδης, στο οποίο καταγράφεται η ημερομηνία πρωτοεμφάνισης της κάθε λέξης. Ένα δείγμα των λέξεων αυτών: αρμονία-harmony 1532, αυτονομία-autonomy 1623, γεωγραφία-geography 1542, γεωμετρία-geometry 1390, γραμματική-grammar 1362, διάλεκτος-dialect 1537, διάλογος- dialogue 1401, δίλημμα- dilemma 1523, δράμα-drama 1515, ενέργεια-energy 1599, ετυμολογία- etymology 1588, ηθική-ethics 1602, θέατρον-theater 1374, θεωρία-theory 1597, ιδεα-idea 1430, ισοκρατία-isocracy 1652, ιστορία-history 1390, κέντρον-center 1374, κλίμα-climate 1375, κρίσις-crisis 1627, φιλοσοφία-philosophy 1640, δημοκρατία-democracy 1531, ανάλυσις–analysis 1667, κωμωδία- comedy   1374,    λογική-logic   1362,   μαθηματικά-mathematics   1581,   μελωδία-melody    1290, μετεωρολογία-meteorology 1620, μέτρον-meter 1815, μονοτονία-monotony 1724, μουσική-music 1250, ορχήστρα-orchestra 1720, ποίημα-poem 1568, πολιτική-politics 1529, πρόβλημα-problem 1382, συμμετρία-symmetry 1563, σύνθεσις-synthesis 1611, σύστημα-system 1638, μέθοδος-method 1541, τραγωδία-tragedy 1374, φαινόμενον-phenomenon 1639, φιλολογία-philology 1614, χάος-chaos 1440, χαρακτήρ-character 1315, ωκεανός-ocean 1290.

δ) πώς αξιοποιούνται με την δημιουργία παραγώγων: δημοκρατία: antidemocracy, aristodemocracy, theodemocracy 1830, plutodemocracy 1895, pseudodemocracy 1960. Ανάλυσις: microanalysis 1856, autoanalysis 1894, uranalysis 1894, electroanalysis 1903, psychoanalysis 1906, metanalysis 1914, hypnoanalysis 1920, cryptanalysis 1923,  phyloanalysis 1930, hemanalysis, macroanalysis 1938, hyperanalysis 1942, nephanalysis 1945.

Εξετάζοντας το θέμα του λεξιλογίου, ως ενιαίο σύνολο (χωρίς τον διαχωρισμό σε καθομιλουμένη, λόγια και επιστημονική ορολογία), το συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι ένας κορμός ελληνικών λέξεων προσέφερε τη δυνατότητα στους λαούς της Ευρώπης να αντιληφθούν τις θεμελιώδεις έννοιες του πολιτισμού και των επιστημών.

Η κάθε λέξη-έννοια υπήρξε ένα κεράκι που άναβε και φώτιζε το σκοτάδι της άγνοιας δείχνοντας την έξοδο από τον πρωτογονισμό και ανοίγοντας τον δρόμο του πολιτισμού. Ταυτόχρονα, κάθε λέξη είναι ένα δένδρο από το οποίο φυτρώνουν συνεχώς κλαδιά, και φύλλα: τα παράγωγά της. Ο Άλντους Χάξλεϋ (ένα από τα φωτεινά μυαλά και τους πολυμαθέστερους συγγραφείς του προηγούμενου αιώνα) το έθεσε πολύ ωμά: “Χάρη στις λέξεις μπορέσαμε να υψωθούμε πάνω από τα κτήνη”.

Τα πρώτα γραπτά μνημεία σε ολοκληρωμένη μορφή κειμένου των ευρωπαϊκών γλωσσών εμφανίζονται μεταξύ του 9ου και 11ου αιώνα. Της Αγγλικής εμφανίζονται τον 11ο αι. μ.Χ. Νωρίτερα, λίγες αγγλικές λέξεις βρίσκονται σκόρπιες σε λατινικά κείμενα. Ας σταματήσουμε μια στιγμή και ας αναλογισθούμε τί ακριβώς σημαίνει αυτό: ένα διάστημα 1850 χρόνων χωρίζει την εμφάνιση του λεξιλογίου του Ομήρου (8ο αι. π.Χ.) από αυτό της Αγγλικής τον 11ο αι. μ.Χ.

Πολλούς αιώνες αργότερα, όταν οι λαοί της Ευρώπης άρχισαν να ασχολούνται με τις τέχνες και τις επιστήμες, αυτό το λεξιλόγιο χρησιμοποίησαν ως κύριο μέσο έκφρασής τους. Σ’ αυτό βασίσθηκαν για να εκφράσουν τα επιτεύγματα και την πρόοδό τους, να ονοματίσουν τις επιστημονικές τους ανακαλύψεις και να δημιουργήσουν την ορολογία των διαφόρων κλάδων, διευρύνοντάς την με νέες λέξεις από τη γλωσσική δεξαμενή της Ελληνικής. Αυτά, για τα οποία ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται περήφανος. Όλα αυτά δεν αποτελούν θεωρητικές προσεγγίσεις ή προσωπικές εκτιμήσεις. Αποδεικνύονται από τις ημερομηνίες πρωτοχρησιμοποίησης της κάθε λέξης και των παραγώγων που δημιουργήθηκαν από αυτές, όπως έχουν καταγραφεί στο εγκυρότερο λεξικό της Αγγλικής γλώσσας, στο Λεξικό της Οξφόρδης.

Δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λεξιλογίου της Αγγλικής, που υποστηρίζουν τις απόψεις αυτές, και μας ενδιαφέρουν εν προκειμένω είναι τα εξής:

α) Ένας σημαντικός αριθμός λέξεων της καθομιλουμένης, όταν εισέρχονται σε πιο εξειδικευμένο πεδίο ή στην επιστημονική ορολογία, υποκαθίστανται από ελληνικές λέξεις. Για παράδειγμα, ο σεισμός λέγεται earthquake, στα παράγωγά του χρησιμοποιούνται οι λέξεις seismometer, seismograph, seismology, antiseismic, -άνεμος – wind → anemometer, anemophilous, anemoscope, clinoanemometer -λίμνη – lake → limnology, limnobiology, limnometer, limnophyte-έντομο – insect entomology, entomophagous, entomography.

β) Αλλού, για την ίδια έννοια χρησιμοποιούνται δύο λέξεις: μία για την καθομιλουμένη και άλλη για την εξειδικευμένη ή επιστημονική ορολογία, π.χ. για την αιμορραγία στην καθημερινή επικοινωνία χρησιμοποιείται η λέξη bleeding, ενώ όταν το επίπεδο ανεβαίνει χρησιμοποιείται η λέξη hemorrhage, -στέρνο – breast-bone – sternum → sternalgia, sternoschisis, koilosternia -ίκτερος – jaundice – icterus → icterogenous, icteroh(a)ematuria, melanicterus- θεραπευτικός – healing – therapeutic → actinotherapeutic, chemotherapeutic, climatotherapeutic, electrotherapeutic,hydrotherapeutic, κ.λπ.

Υπάρχει, δηλαδή, ένας σαφής διαχωρισμός καθομιλουμένης και λόγιας γλώσσας, με την Ελληνική να καταλαμβάνει τη θέση της λόγιας γλώσσας. Εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε τη μεταστροφή αυτή που υπάρχει στην Αγγλική, επειδή στη συντριπτική πλειοψηφία χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη και στα δύο επίπεδα.

Συγκρίνοντας, ακόμη, τα παράγωγα των αγγλικών με τα αντίστοιχα των ελληνικών λέξεων, διαπιστώνεται ότι ο αριθμός των ελληνικών είναι πολλαπλάσιος εκείνου των αγγλικών. Οι λόγοι είναι η πλαστικότητα (ευλυγισία) των ελληνικών λέξεων για τη δημιουργία παραγώγων, η πρόσδοση κύρους, η παράδοση κ.λπ.

Επειδή το ποιοτικό στοιχείο των “εξειδικευμένων” αυτών όρων ξεφεύγει από το επίπεδο του λεξιλογίου της καθομιλουμένης, χιλιάδες ελληνικές και ελληνογενείς λέξεις αποκλείονται από τα γενικά λεξικά, παρουσιάζοντας την ελληνική παρουσία μικρότερη από αυτήν που πραγματικά είναι.

Το ενδιαφέρον, όμως, για την κατηγορία των λέξεων αυτών υπάρχει όπως φαίνεται από τις ειδικές εκδόσεις διαφόρων εκδοτικών οίκων, όπως π.χ. του Penguin, για τις Ασυνήθεις και Ένδιαφέρουσες Λέξεις (Curious and Interesting Words, το Challenging Words), καθώς και το επανεκδιδόμενο από το 1938 Dictionary of Difficult Words (Λεξικό Δύσκολων Λέξεων) του Hutchinson. Αυτό περιέχει 22.163 λέξεις, από τις οποίες οι 9.423 (42,5 %) είναι ελληνικές. Σημαντικός αριθμός των λέξεων αυτών περιλαμβάνονται στα “απαιτητικά” σταυρόλεξα που καλούνται να λύσουν αναγνώστες εφημερίδων και περιοδικών και στις στήλες περιοδικών για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου (How to Enrich Your Vocabulary).

Το όλο θέμα της ελληνικής επίδρασης διευρύνεται, ακόμη, από τη χρήση :

-των προθέσεων αμφί-, ανά-, αντί-, από-, κατά-, περί- κ.λπ., όπως antiallergic, periarctic

-των αντωνυμιών άλλος, αμφότερος, έκαστος, εκάτερος, έτερος, παν κ.λπ., όπως allelomorph,

-των επιρρημάτων άγχι, άνω, εντός, έξω, ευ, ολιγάκις, όπισθεν, πάλιν κ.λπ., όπως endoscope, exoatmospheric, esophoria, oligakisuria,

-των καταληκτικών -ίτις, -ωμα, -ικός, -ισμός κ.λπ., όπως pharyngitis, adenoma, anarchism. Εξηγούν π.χ. ότι η κατάληξη -ίτις χρησιμοποιείται για την υποδήλωση φλεγμονής· η κατάληξη -ωμα αφορά νεοπλασία και όγκο. Η χρήση αυτών δεν περιορίζεται μόνο στις ελληνικές λέξεις αλλά επεκτείνεται σε ολόληρο το αγγλικό λεξιλόγιο, όπως π.χ. antibody, periappendicitis / heterosexual, panhuman, allograft, endocannibalism.

Δεδομένου ότι το σύνολο των ελληνογενών λέξεων έχουν δημιουργηθεί από τους ξένους (με μόνη έξαίρεση την λέξη ecistics από τον Δοξιάδη), το ερώτημα που ανακύπτει είναι: με ποιούς γραμματικούς κανόνες έγινε η σύνθεση των νέων αυτών λέξεων. Της Ελληνικής ή της Αγγλικής γραμματικής;

Η έρευνα για την απάντηση στο ερώτημα αυτό έγινε στις 135.000 λέξεις της εργασίας μου Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας. Αφαιρώντας τις 27.000 λέξεις που έχουν ληφθεί αυτούσιες από την Ελληνική, έχουμε 108.000 λέξεις που έχουν δημιουργηθεί με ελληνικά γλωσσικά στοιχεία. Από αυτές, οι 98.806, δηλαδή το 91,5%, έχουν δημιουργηθεί με την τήρηση όλων των κανόνων της ελληνικής γραμματικής: από την ορθογραφία (εξαιρουμένων των κανόνων απλοποίησης των διφθόγγων από την αμερικανική Αγγλική το oe σε e, οίδημα -edema, οικονομία- economy, το ei σε i, το ae σε e ), τους πληθυντικούς, τις δασυνόμενες λέξεις, μέχρι τον σχηματισμό σύνθετων λέξεων, π.χ.

-την ελληνική ορθογραφία: ήπειρος – epeirogeny, αιτία – aetiology, δίκτυο- dictyogen.

-το γχν σπλάγχνο → nchn splanchnotomy

-το νδρ δένδρον → ndr dendrochronology

-το ντρ άντρον → ntr antrectomy, antropyloric

-τη διατήρηση των δύο συμφώνων: κκ εκκλησία – ecclesiology, ππ ίππος → hippology, ρρ αιμορραγία → hemorrhage, σσ θάλασσα → thalassocracy, ττ

– επιγλωττίς → epiglottis, κ.λπ.

-τη διατήρηση των σύνθετων συμφώνων ή συμφωνικών συμπλεγμάτων παρά το γεγονός ότι δεν τα προφέρουν, όπως το ψ όπως psychology (προφέρεται σαικόλοτζυ), το γν όπως gnathoptosis (προφέρεται νεηθοτόσις), το πν όπως pneumonia, pneumatic (προφέρεται νιουμόνια, νιουμάτικ), το πτ όπως pterodactylus (προφέρεται τεροντάκτυλος), το σθμ όπως asthma, isthmus (προφέρεται άζμα, ίζμους)

-τους πληθυντικούς: άνθραξ-anthraces, αρθρίτις–arthritides, (αλλά και σε μη ελληνικές, όπως appendicitis-appendicitides), άτλας–atlantes, έλιξ-helices, επιδιδυμίς-epididymides, κόκκυξ- coccyges, κύκλωψ-cyclopes, κυνόδων-cynodontes, λάρυγξ-larynges, λειχήν-lichenes, μονάς- pseudomonades, σάλπιγξ-salpinges, σκώληξ–scoleces, τέρας-terata. Και εδώ υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις απλοποίησης από την αμερικανική Αγγλική, όπως καρκίνωμα-carcinomas αλλά και carcinomata, (χαρακτηριζόμενες από τους Άγγλους ως βαρβαρισμοί). Η τήρηση των πληθυντικών αυτών είναι δύσκολη για την πλειοψηφία των ξένων και πολλά τα λάθη που γίνονται. Παρά ταύτα, τα έγκυρα λεξικά τους παραθέτουν τον ορθό ελληνικό πληθυντικό (proper plural) αυτών των λέξεων.

-τη διατήρηση του τρόπου γραφής της αρχαίας Ελληνικής: φτέρη – πτέρις → pteridology, pteridography, pteridomania, sphenopteris σφίγξ – σφίγγα → sphinx, criosphinx, hieracosphinx

-τις δασυνόμενες λέξεις με την προσθήκη του γράμματος h: ιστορία-history, αρμονία-harmony, υποκριτής-hypocrite, ύμνος-hymn, αιμορραγία- hemorrhage, αλλά και όταν το β΄ συνθετικό δασύνεται έδρα–octahedral, ύψος–isohypsometric, ημέρα-octahemeral, πάνυγρος-panhygrous, πολυίστωρ–polyhistor. Το h διατηρείται από την Αγγλική, τη Γαλλική, τη Γερμανική, την Ισπανική, την Πορτογαλική, από μη λατινογενείς γλώσσες όπως η Ουγγρική και η Τουρκική, καθώς επίσης και από τη Διεθνή Επιστημονική Ορολογία. Εξαίρεση αποτελεί η Ιταλική. Επειδή το γράμμα ῥ στην ἀρχαία ἑλληνική δασυνόταν, αυτό μεταγράφηκε ως rh, π.χ. ρυθμός-rhythm, ρευματικός-rheumatic, αἱμορραγία-hemorrhage. Η άγνοια ότι η Αγγλική και η ΔΕΟ τηρούν την γραφή των δασυνόμενων οδηγεί κατά τη μεταγραφή τους στην Ελληνική, στη δημιουργία ακατανόητων λέξεων όπως, π.χ. η αμαμηλίς hamamelis (Βοτ.) μεταγράφεται σε χαμαμηλίς, οι βορυαινίδες borhyaenidae σε βορχυαινίδες (Θηλ. Παλ.) <βορός αδηφάγος + ύαινα κ.λπ.

-τους κανόνες σχηματισμού τους από δύο συνθετικά: γυνή, -αικός + λατρεία → gynecolatry άγαλμα, -ατος + λίθος → agalmatolite, άνθραξ -ακος + μέτρον → anthracometer, ακρίς -ίδος → acridology

-τη δημιουργία δεύτερων συνθετικών κατ’ αναλογίαν αντίστοιχου ελληνικού: -βλεφαρία (παχυβλεφαρία) → ablepharia, macroblepharia, -γνωσία (αυτογνωσία) → anosognosia, asomatοgnosia, -δερμία (παχυδερμία) → erythrodermia, leucodermia

-την τροπή συμφώνων: η μετατροπή των κ,π,τ πριν από δασύ φωνήεν σε χ,φ,θ, το κ → χ (κακός + έξις → καχεξία), το π → φ (από + ελληνισμός → αφελληνισμός) και το τ → δ (πέντε + ημέρα → πενθήμερο), υπό + ηδονή → hyphedonia – υφηδονία νήμα + έλμινς → nemathelminthes – νημαθέλμινθες, παν + πληγή → pamplegia – παμπληγία

-την τροπή φωνηέντων (χείρ, χειρός + έργον → χειρουργός) χημεία + έργον → chemurgy έμβρυον + υστέρα + -ουλκία <έλκω → embryhysterulcia

-την τήρηση των κανόνων διπλασιασμού του ρ: arrhynchia, metrorrhagia, metrorrhea, amniorrhea. Αλλά και cecorrhaphy.

Συνεπώς, ο ισχυρισμός ότι “οι ξένοι τις ελληνικές λέξεις που δανείσθηκαν και δανείζονται τις γράφουν όπως θέλουν”, είναι ανακριβής και παραπλανητικός.

Ξεκινώντας από την άποψη ότι, επειδή δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς την ορθογραφία των ξένων λέξεων, πρέπει να υιοθετηθεί η απλογράφησή τους, καθιερώθηκε η απλοποίησή τους και το τραίνο (train) γράφεται τρένο, το κοπυράιτ (copyright) κοπιράιτ κ.λπ.

Αυτό συμπαρέσυρε και τις ελληνικές λέξεις που έχουν περάσει στις ξένες γλώσσες μέσω της Λατινικής, αγνοώντας τους κανόνες μεταγραφής του ελληνικού αλφαβήτου και ανέτρεψε την αρχή της αμοιβαίας ορθογραφικής προσέγγισης. Έτσι, παρουσιάζεται το τραγελαφικό φαινόμενο οι ξένοι να γράφουν σωστά τις ελληνικές λέξεις που υιοθέτησαν και εμείς τις ίδιες λέξεις να τις μεταγράφουμε ανορθόγραφα. Αυτό δεν θα ήταν τόσο σοβαρό αν αφορούσε τον τρόπο γραφής από μεμονωμένα άτομα. Δυστυχώς, όμως, τείνει να γενικευθεί σε εγκυκλοπαίδειες, συγγράμματα, χάρτες κ.λπ.

Ο νέος που διδάσκεται Αγγλικά, μαθαίνει να γράφει π.χ. την λέξη άγγελος angel, το όνομά του, όμως, Αγγελόπουλος το γράφει Aggelopoulos, τον Όμηρο Homer, τον μεταγράφει Omiros, τον Όλυμπο Olimbus αντί Olympus, το ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ως ELLINIKON αντί HELLENICON κ.λπ. Η υιοθέτηση της φωνητικής ορθογραφίας για διευκόλυνση της επικοινωνίας δεν εφαρμόζεται σε άλλες χώρες. Το Arkansas οι Αμερικανοί το προφέρουν Άρκανσοου, δεν αλλάζουν, όμως, την γραφή του, οι Ισπανοί την κατάληξη –cion την προφέρουν θιον. Δεν έχουν αλλάξει τον τρόπο γραφής χιλιάδων λέξεών τους.

Μπορούμε να φαντασθούμε πόσο μας υποβαθμίζει η εικόνα αυτή όταν την ίδια στιγμή που μιλάμε με σχετική υπεροψία για θέματα πολιτισμού και διεκδικούμε την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, δίνουμε μία εικόνα αγραμματοσύνης για την ίδια μας την γλώσσα; Θυμίζει το πανώ διαμαρτυρίας για τα μαθήματα με τηλεκάμερες, που είχε σηκώσει το 2020, ένας “ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΙΣ…”

Ακόμη, ο νέος μαθαίνει να γράφει τη λέξη motorcycle ως μοτοσικλέτα (αδιαφορώντας για την προέλευση του δεύτερου συνθετικού) ή το classical (με δύο ss) και ελληνικά κλασικός. Η κατάσταση αυτή επεκτείνεται και στους κλάδους της επιστημονικής ορολογίας (ιδιαιτέρως της Ζωολογίας και Βοτανολογίας). Είναι λυπηρό διακεκριμένοι επιστήμονες να αδιαφορούν για την ετυμολογία και ορθογραφία της ονοματολογίας του κλάδου τους στρεβλώνοντας και μετατρέποντάς την σε ασυνάρτητες λέξεις. Την κακοποίηση αυτή της γλώσσας μας μπορεί εύκολα κανείς να την διαπιστώσει συγκρίνοντας την γραφή των ίδιων όρων σε παλιότερες με σύγχρονες εγκυκλοπαίδειες.

Η χρήση του e για το η και για το ε, επιτείνει την κατάσταση αυτή, όπως πχ. astelia αστελία <α- στερ. + στήλη αντί αστηλία, cerusite κερουσίτης αντί κηροσίτης, collema κόλλεμα αντί κόλλημα, lithocolletes λιθοκολλέτης αντί λιθοκολλητής, το eranthemum εράνθεμον αντί ηράνθεμον κ.λπ.

Η επίδραση της Ελληνικής επεκτείνεται ακόμη:

α) σε 150 κύρια ονόματα ανδρών και γυναικών, χριστιανικά και μη, όπως Alexander, Andrew, Christopher, Eugene, Irene, Margaret, κ.α.

β) σε μετάφραση παροιμιακών φράσεων, που πλουτίζουν την έκφραση και ομορφαίνουν το ύφος, π.χ. λέμε πάρθια βέλη, λένε parthian shots, λέμε υπό την αιγίδα, λένε under the aegis.

γ) στην υιοθέτηση πολλών ονομάτων της Μυθολογίας και της Ιστορίας μας, προσδίδοντας στη λέξη την έννοια των ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών του ήρωα ή του ατόμου π.χ. η λέξη mentor, σημαίνει σύμβουλος, καθοδηγητής. Προήλθε από τον Μέντορα, τον φίλο του Οδυσσέα, στον οποίον είχε εμπιστευθεί την εκπαίδευση του γιού του όταν αναχώρησε για την Τροία. Η λέξη nestor σημαίνει σοφός, συνετός. Προήλθε από τον Νέστορα, τον γέροντα από την Πύλο που διακρίθηκε στην Τροία για την σύνεσή του.

Πέραν αυτών, στη Ζωολογία γίνεται ευρύτατη χρήση των ονομάτων της Μυθολογίας και της ελληνικής Ιστορίας. Από τις 100 Νηρηίδες χρησιμοποιούνται τα ονόματα των 71, και από τις 50 Δαναΐδες χρησιμοποιούνται τα ονόματα των 45.

Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι οι ελληνικές λέξεις είναι ενσωματωμένες τόσο φυσιολογικά στην Αγγλική, ώστε αποτελούν ένα αναπόσπαστο και δημιουργικό τμήμα του λεξιλογίου της. Αντίθετα, οι ξένες λέξεις που εισάγονται στην Ελληνική, όπως οι λέξεις design, debate, blackout δεν κλίνονται, δεν έχουν ελληνικούς πληθυντικούς και δημιουργούν ελάχιστα παράγωγα.

Ακόμη, όλη αυτή η ενσωμάτωση έχει δημιουργήσει μία παράδοση. Σε ποιό βαθμό η παράδοση αυτή, μπορεί να είναι σεβαστή από τους ξένους και να παραβλέπεται από τους Έλληνες ή να χαρακτηρίζεται μουσειακό είδος που πρέπει να καταργηθεί, είναι ένα ερώτημα, το οποίο αφορά τη σχέση των Νεοελλήνων με τον πυρήνα του ελληνικού πολιτισμού.

Γένεση και εξέλιξη της επίδρασης αυτής

Ιστορικά η επίδραση αυτή πραγματοποιήθηκε στα εξής στάδια:

1. Μέσω της Λατινικής

Είναι γνωστό ότι από το 800-500 π.Χ. οι Έλληνες είχαν αποικίσει τη νότιο Ιταλία. Τον 8ο αι. οι Χαλκιδείς άποικοι μετέφεραν ένα τύπο αλφαβήτου στους Ρωμαίους, αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως λατινικό αλφάβητο. Από την εποχή των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου (330 π.Χ.), που αρχίζει η Ελληνιστική περίοδος και για πέντε περίπου αιώνες, στον αρχαίο κόσμο της λεκάνης της Μεσογείου μιλούσαν, διάβαζαν ή οπωσδήποτε καταλάβαιναν Ελληνικά.

Το 146 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέκτησαν την Ελλάδα και προοδευτικά μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, της Μικράς Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Δέχθηκαν την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού και φυσικά και την επίδραση της ελληνικής γλώσσας.

Το λεξικό της Λατινικής των Lewis & Short της Οξφόρδης περιλαμβάνει 10.500 ελληνικές λέξεις, που αποτελούν το 21,5% του συνόλου των λέξεών του.

Η μεταγραφή των ελληνικών λέξεων με τους κανόνες της Λατινικής και ιδιαιτέρως τις λατινικές καταλήξεις, π.χ. το -ος σε –us, άμορφος – amorphus, το -ον σε -um, όπως π.χ. συμπόσιον – symposium, η αντικατάσταση του κ από το c, π.χ. κάκτος – cactus, κολοσσός – colossus κ.λπ., είναι από τα κύρια στοιχεία που δημιουργούν την παραπλανητική εικόνα υπέρ της Λατινικής και εις βάρος της Ελληνικής.

Η δημιουργία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οδήγησε σε σημαντικό βαθμό, στον εκρωμαϊσμό των λαών που κατέκτησαν. Στην έννοια αυτή, εκτός από την νομοθεσία και τη διοικητική οργάνωση, περιλαμβάνεται και η γλώσσα. Πάμπολλες λατινικές λέξεις εισάγονται στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών και μαζί μ’ αυτές και οι ελληνικές, που είχαν ήδη ενταχθεί στην Λατινική.

Το 55 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Αγγλία, την οποία διατήρησαν υπό την κατοχή τους μέχρι το 410 μ.Χ. Από το 410 μέχρι το 449 μ.Χ. οι Κέλτες παρέμειναν μόνοι τους. Όπως συνέβαινε και πριν από την εισβολή των Ρωμαίων, οι Βίκινγκς ξανάρχισαν τις επιθέσεις κλέβοντας τις σοδειές και τις γυναίκες τους. Το 449 ο βασιλιάς των Κελτών Vortigern ζήτησε τη βοήθεια των γερμανικών φύλων για την αντιμετώπισή τους. Ανταποκρίθηκαν τρεις φυλές:, οι Angles, οι Saxons και οι Jutes (από την περιοχή της Δανίας). Βλέποντας, όμως, τη γόνιμη γη και τις αδυναμίες των Κελτών, αποφάσισαν να μείνουν μόνιμα και να κρατήσουν την γη για λογαριασμό τους. Οι Κελτες που αντέδρασαν αντιμετωπίσθηκαν με βία και μεγάλες σφαγές. Για τους Κέλτες όλοι οι εισβολείς- κατακτητές λέγονταν Σάξωνες. Προοδευτικά, όμως, οι όροι Anglli και Anglia εισήχθησαν στη γλώσσα και επιράτησαν. Ο τίτλος του “βασιλιά των Άγγλων” (Rex Anglorum), δόθηκε για πρώτη φορά το 599 από τον πάπα Γρηγόριο στον βασιλιά Aethelbert του Kent.

2. Με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού.

Η διάδοση και καθιέρωση του Χριστιανισμού πραγματοποιήθηκε με όχημα την Ελληνική, επειδή αυτή ήταν η πιο κατανοητή γλώσσα. Τα Ευαγγέλια γράφηκαν στα ελληνικά και για την ευκολότερη και ταχύτερη διάδοση της νέας θρησκείας υιοθετήθηκαν εκατοντάδες ελληνικές λέξεις, όπως άγγελος (angel), απόστολος (apostle), βάπτισμα (baptism), εκκλησία (church), λειτουργία (liturgy), μάρτυρ (martyr), ύμνος (hymn), χριστιανός (christian) και εκατοντάδες άλλες.

Με την καθιέρωση και διδασκαλία του Χριστιανισμού ακολουθεί ένα νέο κύμα λέξεων, που περνά και αυτό μέσω της Λατινικής στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Όμως, ενώ ο Χριστιανισμός διευκολύνθηκε στη διάδοσή του από την ελληνική γλώσσα, οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων δεν σεβάσθηκαν την ελληνική φιλολογία και λογοτεχνία. Θεωρώντας καθετί ελληνικό ως έκφραση ειδωλολατρείας, κατέστρεψαν σημαντικό τμήμα του ελληνικού πολιτισμού (αγάλματα, ναοί κ.λπ.). Παρ’όλα αυτά το λεξιλόγιο της Ελληνικής παρέμεινε μία μεγάλη γλωσσική δεξαμενή.

Ένα μέρος από τα διασωθέντα έργα των Ελλήνων συγγραφέων το οφείλουμε στους Άραβες, οι οποίοι τα μελετούσαν και σημαντικό τμήμα τους μεταφράσθηκε στην Λατινική μετά την κατάκτηση της Ισπανίας. Οι Άραβες παρά την αντιπαλότητα που είχαν με τους Βυζαντινούς, ζητούσαν να τους στέλνουν δασκάλους και ελληνικά χειρόγραφα, τα οποία και πλήρωναν ή τα ζητούσαν ως λύτρα για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων που συνελάμβαναν οσάκις βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση (βλ. σ. 443, Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας του Francisco Adrados). Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο-ένδειξη της αξίας του ελληνικού πολιτισμού, μέσω της ελληνικής γλώσσας.

3. Από την κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς (1066 – 1362).

Λέξεις που προηγουμένως είχαν περάσει από τη Λατινική στη Γαλλική, περνούν τώρα από τη Γαλλική στην Αγλική, π.χ. acolyte, dauphin, analogy, anarchy, υποκοριστικά και καταληκτικά, όπως -age collage, massage, -ette diskette, -ie comedie, -erie diablerie, -ique technique κ.λπ. Η επίδραση συνεχίσθηκε τον 11ο και 12ο αι. από τις μεταφράσεις των έργων του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, που είχαν προσκομίσει στην Ευρώπη οι Άραβες.

4. Το τέταρτο στάδιο αρχίζει με την Αναγέννηση και εντείνεται μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Η Ευρώπη βγαίνει από τον Μεσαίωνα και εισέρχεται στον χώρο του πνεύματος. Με τη συνδρομή και των Ελλήνων προσφύγων από την Κωνσταντινούπολη (Βαρλαάμ, Λεόντιου Πιλάτου, Μανουήλ Χρυσολωρά, Θεόδωρου Γαζή, κ.α.), μεταφράζεται και διδάσκεται η ελληνική γραμματεία. Μη διαθέτοντας στο λεξιλόγιό τους τις αντίστοιχες λέξεις που υπήρχαν στα ελληνικά κείμενα, υιοθετούν τις ελληνικές λέξεις, όπως η εντελέχεια – entelechy 1603.

Την περίοδο αυτή, οι λόγιοι της Ευρώπης (πολλοί προερχόμενοι από τον κλήρο, απ’ όπου και η λέξη clerisy= λόγιοι, η τάξη των μορφωμένων), θεώρησαν την πτώση του Βυζαντίου ως το τέλος του Ελληνισμού και τους εαυτούς τους κληρονόμους του ελληνικού γλωσσικού πλούτου. Έτσι, είτε για λόγους θρησκευτικής αντιπαλότητας προς τους Έλληνες (τους οποίους χαρακτήριζαν αιρετικούς), είτε λόγω άγνοιας της ετυμολογίας πολλών λέξεων, είτε για λόγους “απλοποίησης” και διευκόλυνσής τους, χαρακτήριζαν όλες τις λέξεις λατινικές, παραβλέποντας την ελληνική τους προέλευση. Για τους επόμενους τέσσερις αιώνες, ενώ ο Ελληνισμός προσπαθούσε να επιβιώσει, το πεδίο ήταν ελεύθερο για την εφαρμογή κάθε είδους πολιτικής υπέρ της κυρίαρχης Λατινικής. Η Ελληνική αναφερόταν όπου δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί, κυρίως στις νεοεισαγόμενες λέξεις. Έτσι εξηγούνται τα λάθη που εξακολουθούν να υπάρχουν στην ετυμολογία αρκετών λεξικών και συγγραμμάτων γλωσσολογίας. Η Αγγλική καθιερώνεται ως επίσημη γλώσσα το 1422 με διάταγμα του Ερρίκου του 5ου.

5. Η κορύφωση των δανεισμών πραγματοποιήθηκε με την ανάπτυξη των επιστημών τον 18ο και 19ο αιώνα.

Κρίσιμο σταθμό ως προς την Διεθνή Επιστημονική Ορολογία (ΔΕΟ) αποτελεί το έργο του Σουηδού επιστήμονα Κάρολου Λινναίου Systema Naturae το 1734, με το οποίο καθιέρωσε τη διώνυμη ονοματολογία στα φυτά και τα ζώα, αντιγράφοντας τα μέχρι τότε γνωστά είδη που είχαν καταγραφεί από τον Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο και τον Διοσκορίδη. Λέγοντας Διεθνή Επιστημονική Ορολογία εννοούμε την ορολογία που χρησιμοποιείται διεθνώς και ανεξάρτητα του πώς αποδίδεται ένας όρος στη μητρική γλώσσα του κάθε επιστήμονα. Το τρωκτικό κάστορας π.χ., στην καθομιλουμένη Αγγλική λέγεται beaver. Όταν, όμως, ένας επιστήμονας οποιασδήποτε εθνικότητας αναφερθεί στο ζώο αυτό σε σύγγραμμα, ανακοίνωση ή στην επικοινωνία του με κάποιον ξένο συνάδελφό του, θα το αποκαλέσει castor. Αντίστοιχα, η σφήκα wasp – sphex, κ.λπ. Αυτός είναι απαράβατος κανόνας για τους κλάδους της Ζωολογίας και Βοτανολογίας, βάσει των Κωδίκων Ονοματολογίας τους.

Η συνέχιση της μεταγραφής των ονομάτων των ζώων και των φυτών με τους κανόνες της Λατινικής και ιδιαιτέρως τις λατινικές καταλήξεις τους έτσι όπως προϋπήρχαν, επέτειναν την παραπλανητική εικόνα υπέρ της Λατινικής και εις βάρος της Ελληνικής. Τη φώκια monachus την προφέρουμε “μονάχους” αντί του ορθού μοναχός. Την υποκατηγορία του αίματος rhesus, τη λέμε ρέζους, αντί του ορθού ρήσος. Προήλθε από τον βασιλιά των Θρακών και σύμμαχο του Πριάμου, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα. Το όνομα αυτό δόθηκε στον πίθηκο Μacacus rhesus, που τα πειράματα σ’ αυτόν οδήγησαν στη δημιουργία της υποκατηγορίας του αίματος (Rh) – θετικό, αρνητικό.

Η σκυτάλη αξιοποίησης της Ελληνικής έχει περάσει κατά κύριο λόγο στους Αμερικανούς όσον αφορά την επιστημονική ορολογία (αφού στην χώρα τους υπολογίζεται ότι παράγεται ένα σημαντικό ποσοστό της συγχρονης γνώσης), και στους επιστήμονες όλου του κόσμου (όσον αφορά τη Διεθνή Επιστημονική Ορολογία). Όσο για τους Άγγλους, αυτοί συστηματοποιούν και κωδικοποιούν όλο και περισσότερο τη γλώσσα τους για διευκόλυνση της διδασκαλίας, εκμάθησης και χρήσης της σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το πρόβλημα

Με δεδομένα όλα τα στοιχεία που αναφέρθηκαν, ανακύπτει το ερώτημα: “Πώς είναι δυνατόν η συμμετοχή της Ελληνικής να θεωρείται αμελητέα και γιατί;”

Ο πρώτος λόγος είναι η στρέβλωση της ετυμολογίας, για την οποία έχει, ήδη, γίνει σχετική αναφορά.

Ως δεύτερος λόγος πρέπει να αναφερθούν ορισμένες εργασίες που είχαν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν, με δείγματα μέχρι 2.000 λέξεις.

Μετά την έκδοση του λεξικού της Οξφόρδης σε ηλεκτρονική μορφή, δύο επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ προέβησαν σε μία πλήρη ανάλυσή του προσδιορίζοντας επακριβώς τα ξένα δάνεια της Αγγλικής. Τα αποτελέσματά τους: από τη Λατινική 38.971 λέξεις, από τη Γαλλική 29.485, την Ελληνική 5.301, την Ιταλική 1.829, την Ισπανική 1.517 και την Πορτογαλική 232 λέξεις.

Πριν αποδεχθούμε τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής (την οποίαν κάποιοι επικαλούνται απερίσκεπτα), ας εξετάσουμε τη μεθοδολογία της εργασίας τους. Είναι αρκετά αποκαλυπτική:

α) Η κατανομή των δανείων έγινε βάσει του πρώτου, άμεσου, δότη προς την Αγγλική, π.χ. τη λέξη center, επειδή εισήλθε στην Αγγλική μέσω της Γαλλικής, τη θεωρούν ως δάνειο από τη Γαλλική, παρά το γεγονός ότι έχει προκύψει από το λατινικό centrum, και αυτή με την σειρά της από το ελληνικό κέντρον. Με τον τρόπο αυτό ελληνικές θεωρούνται μόνο εκείνες που υιοθετήθηκαν απευθείας από την Ελληνική. Όλες οι άλλες ελληνικές λέξεις που εισήλθαν στην Αγγλική μέσω της Λατινικής, Γαλλικής, Ιταλικής, Ισπανικής, Γερμανικής, δεν θεωρούνται ελληνικές. Έτσι, θεωρούν Λατινικές, λέξεις όπως αμφίβιος, αμφιθέατρον, ανατομία, αρτηρία, γεωγραφία, δράμα, ενέργεια, θεωρία, ιδέα κ.α. Και Γαλλικές, λέξεις όπως άγγελος, αριστοκρατία, αρχιτέκτων, γεωμετρία, δημοκρατία, διάλογος, δυσεντερία, κρίσις, κ.α. Υιοθετήθηκε, δηλαδή, η αρχή της προέλευσης του δανεισμού (source of borrowing) και αγνοήθηκε η καταγωγή του δανεισμού (origin of borrowing).

β) Εξαιρούνται όλες οι ελληνογενείς λέξεις, οι σύνθετες, δηλαδή, λέξεις που έχουν δημιουργηθεί με ελληνικές λέξεις ή γλωσσικά στοιχεία, όπως η λέξη αρτηριοσκλήρωση, με το επιχείρημα ότι πρόκειται για λέξεις που δεν υπήρχαν στην αρχαία Ελληνική και είναι δημιουργήματα των ξένων και όχι των Ελλήνων. Κατά τη λογική αυτή, αν ένας Έλληνας δημιουργήσει μία νέα λέξη με αγγλικά γλωσσικά στοιχεία, π.χ. κόρνερ-οφσάιντ (corner-offside), αυτή η λέξη πρέπει να θεωρείται ελληνική. Η άποψη αυτή θέτει το θέμα εάν και σε ποιό βαθμό ένας επιστημονικός ισχυρισμός μπορεί να αντιβαίνει τους κανόνες της κοινής λογικής.

Η κατηγορία των λέξεων αυτών, παρά το προφανές και αυταπόδεικτο της προέλευσής τους, περιλαμβάνονται στην εργασίαα μου για τους εξής κυρίως λόγους:

1. Το λεξικό της αρχαίας Εληνικήςς Liddell & Scott καθώς και το Λεξικό της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής περιόδου του Ε.Α. Σοφοκλή περιλαμβάνουν λέξεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν και από μη Έλληνες συγγραφείς που έγραψαν έργα στην ελληνική γλώσσα, όπως από τους Ρωμαίους Κικέρωνα, Αιλιανό, Πλίνιο, Κοντιλιάνο, τον Ιουδαίο Ιώσηπο, τους Σύρους Ιάμβλιχο, Ηρωδιανό κ.α.
2. Είναι αντιφατικό οι λέξεις αυτές να δημιουργούνται με ελληνικά γλωσσικά στοιχεία και την τήρηση των κανόνων της ελληνικής γραμματικής και να θεωρούνται λατινικές, γαλλικές, γερμανικές κ.λπ., αλλά … μη ελληνικές.
3. Ο Λαβουαζιέ στην πραγματεία του της Στοιχειώδους Χημείας το 1787 είχε ξεκαθαρίσει το θέμα της προέλευσης των νέων όρων: “Από την Ελληνική γλώσσα έχουμε πάρει τις καινούργιες λέξεις και ενεργήσαμε με τρόπο, ώστε η ετυμολογία τους να θυμίζει την ιδέα των πραγμάτων που θέλαμε να δείξουμε, και έπρεπε να βρούμε λέξεις που ήταν κατάλληλες και έχουν πλαστικότητα για τη δημιουργία επιθέτων και παραγώγων“.Έτσι, το ιρίδιο πήρε το όνομα αυτό, γιατί οι ενώσεις του θυμίζουν τα χρώματα του ουράνιου τόξου, το χλώριο για τους πράσινους ατμούς του, το φθόριο γιατί προσβάλλει και φθείρει όλες τις ουσίες κ.λπ.

Επανερχόμαστε στην εργασία των δύο γλωσσολόγων από το Λάνκαστερ. Ενώ το Λεξικό της Οξφόρδης που ανέλυσαν περιλαμβάνει 44.747 ελληνικές και ελληνογενείς λέξεις, σύμφωνα με την ετυμολογία που το ίδιο δίδει, το εμφανίζουν να περιλαμβάνει μόνο 5.301, δηλαδή μόλις το 11,8%. Ουδείς, βεβαίως, αμφισβητεί ότι οι ελληνογενείς λέξεις έχουν δημιουργηθεί από τους ξένους. Το θέμα δεν είναι ποιάς εθνικότητας ήταν το άτομο που δημιούργησε τις λέξεις αυτές, αλλά ποια γλώσσα χρησιμοποίησε.

Ο τρίτος λόγος είμαστε εμείς οι ίδιοι. Η δική μας αδράνεια. Η ανάδειξη της αξίας της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, η καταγραφή και η συμβολή της Ελληνικής στο ευρωπαϊκό λεξιλόγιο είναι χρέος δικό μας. Τουλάχιστον για λόγους αυτογνωσίας. Είναι ανεπίτρεπτο η ελληνική Πολιτεία να δημιουργεί ιδρύματα για την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας και αυτά να επανδρώνονται με άτομα τα οποία έχουν άλλη ιεράρχηση αξιών.

Δυστυχώς, στην πατρίδα μας αναδεικνύουμε σε υψηλής σημασίας επουσιώδη θέματα, ασχολούμαστε με τις αποχρώσεις που έχουν κάποια φυλλαράκια και χάνουμε όχι μόνο το δένδρο αλλά και το δάσος ολόκληρο που έχει δημιουργηθεί από την ελληνική γλώσσα. Πέρα από τις γνώσεις και την αξιοποίησή τους, χρειάζεται και ευθυκρισία.

Γιατί προτιμάται η ελληνική γλώσσα

Τα ιστορικά στοιχεία που παρατέθηκαν, εξηγούν το πώς προκλήθηκε αυτή η επίδραση. Απομένει να εξετασθεί και το γιατί.

Ποιά είναι τα μυστικά αυτής της γλώσσας που ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να σαγηνεύει και να αποτελεί δεξαμενή άντλησης λέξεων τόσο για την Αγγλική, όσο και για τη Διεθνή Επιστημονική Ορολογία;

1. Ο πρώτος λόγος της προτίμησης είναι αναμφισβήτητα ο πλούτος των λημμάτων της. Ένας πλούτος που παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να επιλέγει μεταξύ πολλών συνωνύμων, προκειμένου να εκφρασθεί με επάρκεια και εννοιολογική ακρίβεια. Χαρακτηριστική είναι η φράση των Αμερικανών όταν δυσκολεύονται να ακριβολογήσουν: “The Greeks have a word for it” (Οι Έλληνες έχουν την κατάλληλη λέξη).

Έχει υποστηριχθεί ότι ο πλούτος αυτός είναι εν πολλοίς άχρηστος και πρέπει να περιορισθεί για να διευκολυνθεί η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Γνωστός ποιητής διεκήρυττε ότι δεν χρειαζόμαστε παραπάνω από 200 λέξεις. Έτσι, π.χ. οι λέξεις αιμόρροια και αιμορραγία που “έχουν την ίδια έννοια”, δεν χρειάζονται και οι δύο. Η αιμόρροια, όμως, αναφέρεται σε φυσιολογική ροή (<ροία=ροή), ενώ η αιμορραγία σε ακατάσχετη, ανεξέλεγκτη ροή αίματος < -ραγια < ρήγνυμι =σπάω).

Ο φιλόσοφος Wittgenstein είχε δηλώσει : “Τα όρια της γλώσσας μου προσδιορίζουν τα όρια του κόσμου μου” (“the limits of my language mean the limits of my world“). Όσο μεγάλος επιστήμονας και αν είναι κανείς, από τη στιγμή που δεν μπορεί να εκφράσει τις θέσεις του και μάλιστα σε γραπτό κείμενο, θα παραμείνει μία μετριότητα. Το γραπτό κείμενο θα πρέπει να έχει και το κατάλληλο λεξιλόγιο για τη μεταβίβαση των κατάλληλων νοημάτων. Στο σημείο αυτό η συμβολή της Ελληνικής υπήρξε καθοριστική.

2. Η πλαστικότητα των λέξεων από τις οποίες μπορούν να δημιουργηθούν πολλά παράγωγα, τα οποία με μία μόνο λέξη προσφέρουν συμπυκνωμένη έκφραση νοήματος (αντί της περιγραφικής απόδοσής του). Η λέξη π.χ. αρτηρία ενυπάρχει σε 102 άλλες λέξεις, το άλγος 244 λέξεις.

3. Η μαγεία της ιστορίας και της ετυμολογίας της. Συχνά, πίσω από μία λέξη κρύβεται μία ιστορία, ένας μύθος ή ένας τρόπος ζωής. Η λέξη λακωνικός (laconic) π.χ., δεν σημαίνει απλά σύντομος, ούτε μπορεί να συγκριθεί με το αγγλικό brief.

Πολλοί επιστήμονες σε μία προσπάθεια ο όρος που δίνουν να μη φαίνεται “ξεκρέμαστος” ή αυθαίρετος, προσπαθούν να τον συνδέσουν με κάποιο στοιχείο από το παρελθόν. Έτσι, π.χ. όταν ανακαλύφθηκε ο δορυφόρος του πλανήτη Ποσειδώνα ονομάσθηκε Τρίτων, γιατί κατά την Μυθολογία ο Τρίτων ήταν γιός του Ποσειδώνα. Το ίδιο συνέβη με τους δορυφόρους του Άρη, που ονομάσθηκαν Δείμος και Φόβος, γιατί έτσι λέγονταν οι γιοί του θεού Άρη.

Κατ’ αναλογίαν της Δαμόκλειας σπάθης ως επαπειλούμενου κινδύνου, δημιουργήθηκε το Δαμόκλειο σύνδρομο (Damoclean syndrome), για να εκφράσει την αγχώδη κατάσταση των ατόμων, τα οποία έχουν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία, για την αντιμετώπιση κακοήθους νόσου.

4. Το εύηχο των λέξεων. Οι ελληνικές λέξεις έχουν μία ισορροπημένη χρήση συμφώνων και φωνηέντων. Δεν παρουσιάζουν το φαινόμενο ορισμένων γλωσσών να έχουν 3-4 σύμφωνα στην σειρά, καθιστώντας την λέξη κακόηχη ή δυσκολοπρόφερτη.

5. Πέμπτος και κυριότερος, ίσως, λόγος είναι ότι από τον τόπο αυτόν πέρασαν κάποια φωτεινά και προικισμένα μυαλά, που έθεσαν τις βάσεις του πολιτισμού και των επιστημών. Αυτά τα προικισμένα άτομα υπήρξαν και γλωσσοπλάστες. Άφησαν το αποτύπωμά τους και στη γλώσσα, ανοίγοντας με τις λέξεις των πρωταρχικών εννοιών λεωφόρους για να προχωρήσει η ανθρώπινη σκέψη. Οι λέξεις αυτές, στην πλειοψηφία τους, αποτέλεσαν τη βάση και έδωσαν την δυνατότητα να εκφρασθεί ο σημερινός δυτικός πολιτισμός. Λέξεις, που αν ήταν λίθοι, θα εντάσσονταν στους πολύτιμους, στα διαμάντια. Για τα υλικά αγαθά, ο άνθρωπος βρήκε τρόπους βαθμολόγησης της αξίας τους. Για τα πνευματικά αγαθά δεν τα κατάφερε.

6. Φτάνοντας στις μέρες μας, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί η συνέχεια της παράδοσης. Η ορολογία που έχει δημιουργηθεί μέχρι σήμερα, αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία των νέων όρων, π.χ. catastrophe 1579-ecocatastrophe 1973, atmospheric 1661-exoatmospheric 1966, bathymetry 1864-palaeobathymetry 1971, planet 1470-protoplanet 1949, galaxy 1398-protogalaxy 1959, iatric 185-geriatrics 1909-ephebiatrics 1988, κ.α.

Μήπως, όμως, όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και η σημερινή πραγματικότητα είναι διαφορετική; Όχι. Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν αποτελούν τη σημερινή πραγματικότητα. Αυτό αποδεικνύεται από τις εργασίες μου, στις οποίες έχουν καταγραφεί και οι ημερομηνίες πρωτοεμφάνισης των λέξεων (όπου αυτές υπάρχουν), αναγνωρίζεται, όμως, και από έγκυρες ξένες πηγές. Το εγκυκλοπαιδικό Webster, π.χ. στη σελίδα xii αναφέρει: “Καθώς ο άνθρωπος επεκτείνει τα όρια της επιστήμης και της τεχνολογίας, οι ανακαλύψεις, οι εφευρέσεις και οι νέες δραστηριότητες χρειάζονται νέα ονόματα. Στην επινόηση νέων λέξεων για να καλύψουν τις νέες καταστάσεις, οι επιστήμονες κάνουν χρήση παλαιότερων συνδυασμών και επινοούν νέες… Η Ελληνική εξακολουθεί να είναι μία γόνιμη πηγή λέξεων, όπως έχει συμβεί για χιλιάδες χρόνια και διαπιστώνεται από τις παρακάτω λέξεις: astronaut (1929), automation (1948), bathysphere (1930), mesoscaph (1955), programming”.

Συγκεκριμενοποιώντας αριθμητικά, πάλι, τη θέση αυτή και συγκρίνοντας το λεξιλόγιο δύο χρονολογιών του μεγάλου αυτού λεξικού σε επίπεδο συνόλου λέξεων, αριθμού ελληνικών λέξεων και ποσοστών επί τοις εκατό, έχουμε τα εξής δεδομένα:

Webster 1828:           68.714                                      8.278                                   12 %

Webster 1986:        166.724                                     42.914                                   25,73 %

Σε 128 χρόνια προστέθηκαν 34.636 ελληνικές λέξεις. Ενώ το σύνολο των λέξεών του αυξήθηκε κατά 243%, οι ελληνικές λέξεις του αυξήθηκαν κατά 518%. Μερικές νέες λέξεις που έχουν δημιουργηθεί: rheumatology 1949, ethnomusicology 1950, gerontology 1954, oceanologist 1954, stereophony  1954,  glottochronological  1955,  psychrophil  1956,  prometheanism  1957, mechanoelectric 1958, neo-orthodox 1958, microcamera 1958, cosmonaut 1959, tetrathlon 1959, stereocamera  1959,  telepolitics 1959, bionics  1960,  rhochrematics 1960, scotophily 1960, microelectronics 1960, biorhythm 1960, pornophile 1960, thermophysics 1962, oceanaut 1962, cryosurgery 1962, psycholytic 1962, microecology 1963, mythogenic 1964, chalcenteric 1964, parapolitical 1965, pornophotographer 1965, cinematheque 1966, episteme 1967, polyethism 1967, terotechnology 1970, bioethics 1971, triathlon 1973, neurosurgeon 1974, phallocrat 1977, zooarcheology 1978.

Ανεξάρτητα, λοιπόν, από το πώς εμείς τη μεταχειριζόμαστε ή πώς την κακοποιούμε, η Ελληνική τραβά τον δικό της δρόμο. Συνεχίζει να εμπλουτίζει και να εμπλουτίζεται από ελληνογενείς λέξεις που δημιουργούν οι ξένοι. Εμείς σπεύδουμε να τις μεταγλωττίσουμε εντάσσοντας τες στη Νεοελληνική.

Συμπέρασμα

Όλα αυτά που αναφέρθηκαν δεν πρέπει να ερμηνευθούν ως προσπάθεια μείωσης της αξίας της Αγγλικής ή οποιασδήποτε άλλης γλώσσας. Η Αγγλική τις επόμενες δεκαετίες θα διαδοθεί ακόμη περισσότερο από τη διεύρυνση της χρήσης του Διαδικτύου, της ανάπτυξης των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των επιστημών, αλλά, και γιατί οι Άγγλοι, κυρίως, την αξιοποιούν συστηματικά. Αυτή η γλώσσα, όμως, κρύβει μέσα της μία άλλη γλώσσα, την Ελληνική, που τής έχει προσφέρει ένα λεξιλόγιο υψηλών προδιαγραφών, το οποίο φροντίζει και αξιοποιεί.

Στην πατρίδα μας το κλίμα που έχει καλλιεργηθεί για τη γλώσσα μας, στοχεύει στο να την καταστήσει μία κυρίως χρηστική γλώσσα παραβλέποντας το πολιτιστικό και επιστημονικό φορτίο της.

Η Ελληνική δεν είναι μία περιθωριακή γλώσσα. Πρέπει κάποτε να αναγνωρισθεί η συμβολή της και να πάψει να εντάσσεται στις περιθωριακές γλώσσες. Αυτό, όμως, πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε πρώτα εμείς και μετά να το αποδείξουμε στους ξένους. Άλλοι λαοί με μηδαμινή έως ελάχιστη προσφορά στην πρόοδο του ανθρώπου, προσπαθούν να την προβάλλουν μεγεθύνοντας την. Και εμείς με την αδράνειά μας μηδενίζουμε την προσφορά αυτή ή την ευτελίζουμε επικαλούμενοι φληναφήματα απλοποίησής της.

Η Ελληνική μπορεί να ομιλείται, ως μητρική γλώσσα, από μικρό αριθμό ατόμων. Όμως, χάρη στον πλούτο και τον δυναμισμό της και μόνο, έχει ακολουθήσει μία δική της πορεία και έχει διεισδύσει σε τομείς και γλώσσες που θα χρειασθούν αρκετές δεκαετίες (εφόσον ασχοληθούμε), για να εκτιμηθεί το βάθος και η έκταση της επίδρασής της.

Αν κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Λατινική είχε γίνει ο φορέαςς μετάδοσης στην Ευρώπη, στις μέρες μας η Αγγλική είναι ο φορέας μέσω του οποίου λαμβάνει έναν οικουμενικό χαρακτήρα με τη διεθνοποίηση χιλιάδων ελληνικών λέξεων. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η Ελληνική εξακολουθεί να παραμένει μία κεντρική λεωφόρος της.

Από τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, η γλώσσα είναι το τμήμα εκείνο που παραμένει ζωντανό επί 2.500 χρόνια και εξακολουθεί να προσφέρει στο λεξιλόγιο των δυτικών γλωσσών. Ο Ελληνισμός προσπαθεί να προβάλει τα στοιχεία του λαμπρού παρελθόντος του, ορισμένα από τα οποία είναι ισοπεδωμένα μνημεία, ορισμένα βρίσκονται σε ξένα μουσεία, άλλα αφορούν περιορισμένο αριθμό ατόμων και άλλα χρήζουν ειδικής ανάλυσης για να γίνουν κατανοητά, όπως ο μηχανισμός των Αντικυθηρων.

Η Ελληνική γλώσσα αποτελεί το κυριότερο στοιχείο του πολιτισμού, που παραμένει άμεσο και ζωντανό στην καθημερινότητα του κάθε ατόμου. Το στοιχείο αυτό, ως πολιτισμικό αγαθό, αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά του Ελληνισμού στην οικουμένη. Και είναι τόσο όμορφο να συνειδητοποιείς την αξία και προσφορά του κοινόχρηστου αυτού αγαθού.

Στις 30.5.2008 απέκτησα το βιβλίο The Greek Element in English (Το Ελληνικό Στοιχείο στην Άγγλική) του John C. Smock, των εκδόσεων MacMillan του 1931. Πρόκειται για μία κατάσταση λέξεων (wordlist) κατ’ αλφαβητική σειρά, η οποία στο πρώτο καταγράφει την αγγλική λέξη και την ετυμολογία της στα ελληνικά. Το δεύτερο τμήμα του είναι αντίστροφο.

Ο Smock ήταν καθηγητής Γεωλογίας αλλά με πολύπλευρη δραστηριότητα σε άλλους τομείς και με πολλές διακρίσεις. Θαυμαστής και λάτρης της Ελληνικής, εργάσθηκε επί πολλά χρόνια συγκεντρώνοντας τις ελληνικές λέξεις που υπήρχαν στην Αγγλική. Απεβίωσε το 1926. Την έκδοση του έργου του επιμελήθηκε ο Dr. Percy W. Long, διευθυντής έκδοσης του λεξικού Webster. Παρά το γεγονός ότι οι πηγές του Smock ήταν τα εγκυρότερα λεξικά της εποχής του, ο Long φρόντισε να ελεγχθεί το έργο και από ειδικούς επιστήμονες, επειδή επρόκειτο περί μιάς πρωτοποριακής εργασίας.

Όταν άρχισα να τη συγκρίνω με τη δική μου εργασία Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας, με κυρίευσαν ανάμικτα συναισθήματα χαράς, λύπης και οργής.

Χαράς, γιατί υπήρχε ταυτότητα αντίληψης στα συμπεράσματά μας: “… η συμβολή της Λατινικής και της Ελληνικής στο λεξιλόγιο της Αγγλικής έχει παρεξηγηθεί σε μεγάλο βαθμό εις βάρος της Ελληνικής. Το γεγονός ότι οι ελληνικές λέξεις έχουν εκβαρβαρισθεί (barbarized) με λατινικές καταλήξεις και εμφανίζονται στα λεξικά ότι έχουν ληφθεί από τη Λατινική και τη Νεο-Λατινική τείνουν να αποκρύψουν το γεγονός ότι οι περισσότερες λόγιες λέξεις της Λατινικής είχαν ληφθεί από την Ελληνική”. Για να καταλήξει: “… Greek is of outstanding importance as an element in English” “… η Ελληνική έχει εξέχουσα σημασία ως στοιχείο της Αγγλικής”.

Λύπης, γιατί εάν την είχα θα μπορούσε να είχε αποτελέσει τη βάση και σημαντικό βοήθημα για την εργασία μου. Περιλαμβάνει πάνω από 100.000 λέξεις, από τις οποίες οι 13.443 είναι πρωτογενείς ελληνικές. Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας περιλαμβάνει 135.000 λέξεις με πλήρη ερμηνεία και ετυμολογία των λέξεων, από τις οποίες οι 25.541 είναι πρωτογενείς ελληνικές. Ο βασικός κορμός των δύο εργασιών είναι ο ίδιος, αφού έχουμε χρησιμοποιήσει, κατ’ αρχάς, τις ίδιες πηγές. Στην Οικουμενική Διάσταση καλύπτονται οι νεότερες εκδόσεις των λεξικών, καθώς και τα συναφή συμπληρώματά τους. Αντί να συγκεντρώνω από το 1969, μία-μία τις λέξεις που εντόπιζα στα διάφορα συγγράμματα, περιοδικά, εφημερίδες και λεξικά, με την εργασία του Smock θα μπορούσα να έχω κερδίσει πολύτιμο χρόνο διευρύνοντας την έρευνά μου σε άλλα πεδία.

Οργής, τέλος, γιατί κάποιος ξένος (πάλι) έκανε μία θαυμάσια εργασία αναδεικνύοντας ανάγλυφα τη συμβολή της Ελληνικής στην Αγγλική. Η εργασία αυτή παρέμενε καταχωνιασμένη και εξαφανισμένη, ενώ θα μπορούσε να έχει αξιοποιηθεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Οι επικριτές της συμβολής της Ελληνικής, ορισμένοι από τους οποίους μετεκπαιδεύθηκαν στο εξωτερικό, ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, όφειλαν να έχουν πληροφορηθεί την ύπαρξή της και να έχουν ενημερωθεί για το περιεχόμενό της, αντί να καταφεύγουν στην εύκολη κριτική, η οποία και τους ίδιους εξέθετε και παραπληροφορούσε τον πνευματικό κόσμο και τους πολιτικούς (ως προς την λήψη των αποφάσεών τους), αλλά παραπλανούσε και την κοινή γνώμη.

Οφείλουμε, έστω και καθυστερημένα να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας στον Smock για την εκπόνηση του έργου αυτού και στον Long, που φρόντισε για την έκδοσή του.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• New Standard Dictionary, Funk & Wagnals, 1925.
• Merriam-Webster – Third International edition, 1986.
• Webster, 1828.
• The Oxford English Dictionary, CD-ROM, 2nd edition 1996.
• The Collins English Dictionary, second edition 1990.
• The New Webster Encyclopedic Dictionary, Grolier 1965.
• The American Heritage Dictionary, Houghton Mifflin co., 4th Edition, 2000.
• An Etymological Dictionary of the English Language, W. W. Skeat 1879, επανέκδ. 1993.
• Μέγα Αγγλοελληνικό λεξικό – εκδ. ΟΔΥΣΣΕΥΣ, 4 τ.
• Αγγλοελληνικό Λεξικό, Penguin – Hellenews.
• Greek – English Lexicon, Liddel & Scott, sixth edition 1869, ninth edition 1996, Οxford.
• Mέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Liddell – Scott – Α. Κωνσταντινίδη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 4 τ.
• Greek Lexicon of the Roman & Byzantine Periods, E. A. Sophocles, επανέκδ. Georg OlmsVerlag, 1992.
• A Latin Dictionary, Ch. T. Lewis & Short, 1857, επανέκδ. 1987, Οxford.
• Λεξικό Κυρίων Ονομάτων της Αρχαίας Ελλην. Γραμματείας, Αν. Κωνσταντινίδη, 1900.
• Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαικής Μυθολογίας, P. Grimal, εκδ. University Studio Press.
• Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσας, Δ. Δημητράκου.
• Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη, 1998.
• Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Α.Π.Θ., Ι.Ν.Σ., Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη.
• Medical Dictionary, Dorland, 11th, 26th, 27th, 28th, 32nd ed. 1994.
• Medical Dictionary, Gould, 5th ed. 194.5
• A Concise Dictionary of Biology, Oxford 1990
• Dictionary of Psychology, Arthur s. Reber, εκδ. Penguin.
• Encyclopedia of Science & Technology, McGraw-Hill, N.Y., 1977.
• Hutchinson’s Technical and Scientific Encyclopedia, εκδ. Hutchinson.
• The Scientific & Technical Terms, MacGraw-Hill.
• A Concise Dictionary of Chemistry, Oxford, 1990.
• Τhe Origin of Chemical Names, W. E. Flood, Old-Bourne, Λονδίνο.
• Dictionary of Geology, D. G. Whitten, J. R. V. Brooks, εκδ. Penguin.
• Dictionary of Astronomy, J. Mitton, εκδ. Penguin, 1993.
• Glossary of Botanical Terms, B. D. Jackson, 1916.
• Dictionary of Botany, εκδ. Penguin.
• Βοτανικό – Φυτολογικό Λεξικό, Δ. ΚΑΒΒΑΔΑ, Αθήνα.
• Animal Life Encyclopedia, Grzimeck
• Nomenclator Zoologicus, The Zoological Society of London : ΙI – ΙV τ.1758 – 1935, εκδ. 1940,V 1936 – 1945, εκδ. 1950, VI 1946 – 1955, εκδ. 1966,VII 1956 – 1965, εκδ. 1975,VIII 1966 – 1977, εκδ. 1993, IX 1978 – 1994, εκδ. 1996.
• International Code of Zoological Nonenclature, third edition 1985, Intern. Trust for Zoological Nomenclature, London, 1985.
• Difficult Words in English, 1938, επανέκδ 1998, Hutchinson.
• Α Dictionary of Challenging Words, Norman W. Schur, εκδ. Penguin.
• Dictionary of Curious and Interesting Words, G. Stone Saussy III, εκδ. Penguin, 1983.
• A Dictionary of First Names, P. Hanks, Fl. Hodges, Oxford,1990.
• Roget’s College Thesaurus in Dictionary form, 1962.
• Σύντομη Ιστορία της Γλωσσολογίας, R. H. Robbins, εκδ. Νεφέλη.
• The Art and Craft of Lexicography, Cambridge, 1989.
• Caught in the Web of Words: J. A. H. Murray and the Oxford English Dictionary, K. M. Elisabeth Murray, Oxford 1977.
• International Journal of Corpus Linguistics, vol. 1, nu. 2, 1996.
• National Geographic 1962 – 1996.
• Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ.
• Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ – LAROUSSE – BRITANNICA 1981.
• GROLIER’S International Encyclopedia.